Mayk Tayson
Tuwılg’an jılı: 30.06.1966
Tuwılg’an jeri: AQSHtın’ Nyu-York qalası
Salmag’ı: 102 kg.
Boyı 180 sm.

Mayk Taysonnın’ ataqlı boksshı, u’lken qara ku’sh iyesi ekenligin pu’tkil du’nya biledi, al onın’ usı ku’nge qalay jetiskenligin, qanday qıyınshılıqlardı ko’rgenin ha’m balalıq da’wiri qalay o’tkenligi tuwralı ko’pshilik bilmese kerek.

1966 jılı 30 iyunda AQSHtın’ Nyu-York qalasında Bruklin kishi rayonındag’ı Kyumberlend tuwıw u’yinde 36 jaslı Lorna Smit salmag’ı 3 kilogram 600 gramm uldı du’nyag’a alıp keldi.

- Mınaw mayk g’o (“jigit”)! – dep bo’penin’ o’gey a’kesi Djimmi Krikpatrik qattı dawıs penen aytadı. (Mayktın’ haqıyqıy a’kesi shan’arag’ın, zayıbın, eki perzentin, Mayk tuwılmay turıp-aq taslap ketken.) Quwanıshlı tu’rde aytılg’an bul so’zden keyin pu’tkil du’nya ju’zine ataqlı boksshının’ “Maykl Djerard Tayson” degen at qoyılıwına sebep boldı. Boksshının’ familiyası o’zinin’ a’kesi Pasela Taysonnan qalg’an. Sonın’ menen bir qatarda, onın’ Rodney atlı ajag’ası ha’m Denis atlı a’japası bar.

Mayk balalıg’ında ko’plegen qıyınshılıqlardı ko’rdi. Onın’ balalıq da’wiri Nyu-Yorktın’ Braunsvill rayonında o’tti. Sol waqıtları bul rayonda 15 mın’ shan’araq turg’an. Rayon ko’shelerin shıg’ındılar qaplag’an ha’m ko’she a’tiraplarında sadaqa sorap otıratug’ınlar ko’p bolg’an. İshimlikke berilgenler, urlıqshılarda usı ko’shede ko’p edi. Usı Brawnsivilde bir g’ana ja’miyetlik monsha bolıptı.

Bu’gingi ku’nde Taysonnın’ ringtegi boksların ko’rgenler onı tuwma talant dep oylawı mu’mkin. Biraq onday emes. Balalıg’ında Mayktı birew urmaqshı bolsa, ol qashıwdı g’ana oylag’an, yag’nıy onın’ printsipi qashıw bolg’an. O’zinin’ joralarına qarag’anda boyıda kelte bolg’an. Al onı birew urıssa yamasa qattı so’ylese ko’zi jasqa tolg’an. Bala waqtındag’ı dawsıda pa’s, jin’ishke shıg’adı eken. Mine usınday na’zik Mayk buzıq balalardan tayaq jegen. Bolajaq shempiondı ha’tteki qızlar da mazaqlag’an. O’zin-o’zi qorg’ay almag’an juwas Maykke anası muzqaymaq alıw ushın pul berip jiberse, ol puldı da ko’she tentekleri tartıp alg’an. Mayktın’ tek ko’shede emes, al u’yindegi jag’dayı da jaqsı bolmadı. Ajag’ası Rodney anası u’yinde joq waqıtta, Maktı uradı eken. Al Mayk muzlatqıshtın’ artındag’ı mu’yeshti panalap, geyde sol jerde awqatlanıptı. Sebebi Rodneydin’ denesi iri, ol jerge sıymaydı. Biraq muzlatqıshtı ornınan jıljıtıwg’a ku’shi jetpegen.

Onın’ anası og’an pana boldı. Geyde jas Mayk ko’p waqıtqa shekem aspang’a qarap, oylanıp otırg’an. Ol quslardı ju’da jaqsı ko’rgen. Quslardın’ qanatına qarap erkinlikti sezgen bolsa kerek. Biraq quslardag’ı erkinlik aspanda…

Bolajaq shempion quslardı unatqanı menen, onın’ kepter satıp alıwg’a pulı bolmadı. So’ytip Mayk jorası menen bir u’yge urlıqqa tu’sedi, biraq u’y iyeleri olardı uslap alıp jazalaydı.

Mayk o’z kepterlerin iyesiz jaylardın’ to’besinde asırag’an. Kepterler awırsa yamasa qurıq basqan (ma’yek basqan) waqıtta tamnın’ basında tu’nep qalg’an. Al qıs ma’wsiminde, ku’n suwıqta qusların u’yine alıp kelgen. Kepter saqlawg’a Mayktın’ ajapası Denis ko’meklesipti.

- Jasım u’lken bolsada, biz barqulla birge ju’rgenbiz. Da’slebinde unatpag’anım menen, nege ekenin bilmeymen, waqıt o’tip kepterlerdi mende jaqsı ko’rdim. Mayktın’ quslardı jaqsı ko’rgenligi sonshelli, ha’tte bir so’zinde “Men burıng’ı o’mirimde kepter boldım” dep aytqanın eske aladı shempionnın’ ajapası.

So’ytip bir ku’ni Mayk qattı qapa bolatug’ın bir waqıya ju’z berdi. Taysonlar u’yinde nyufaundlend degen tuqumnan bolg’an u’lken iyt bolg’an. Bir ku’ni sol iyt kepterler turg’an tordı ashıp, 25 kepterdi o’ltiredi.İyt kepterlerdi ash bolg’annan emes, al ku’shi jetkenlikten o’ltiredi. Usı waqıyadan keyin Mayk iytti jek ko’redi. Ol “Ku’shliler nege ha’lsizlerge ku’sh ko’rsetedi?” dep ashıwlanadı.

Aradan bir neshe ku’nler o’tedi. Quslarınan ayrılg’an Mayk qapalı. Mayk ha’wlide qalg’an kepterler menen oynap ju’redi. Bir waqıtta o’zinen bes jas u’lken bir jas o’spirim kelip, bir kepterdi Mayktın’ qolınan julıp alıp, julqılay basladı. Sebebi jan’ag’ı ju’wernemek Mayktın’ qarsılıq ko’rsetiwine qız quraqım ku’shi joq ekenin biledi. So’ytip usı bala qustın’ moynın u’zip, basın julıp aladı. Qattı ashıwlang’an Mayk jan’ag’ı balanın’ bet-awzına urıp taslaydı. Son’ o’zin jen’il sezip, “O’zime ku’sh ko’rsetkennin’ sazayın beriw qolımnan keledi ekeng’o” dep keleshek shempion biraz waqıt o’zine o’zi kewli tolıp ju’redi. Mayktın’ bul waqıyadan son’ minezi jaman ta’repke o’zgerdi, endi Mayk ta’rtipsiz balag’a aylandı. O’zine ku’sh ko’rsetkenlerdi ayamaydı. Ha’tte tınısh turg’an adamlar menen de eregisedi. Bul waqıtta ol 11 jasta edi.

Waqıttın’ o’tiwi menen Mayk ko’she buzıg’ına aylandı. Onı ko’shenin’ en’ ta’rtipsiz balası retinde kishi Mayk emes, al Mayk Tayson dep ataydı. Usı 11-12 jasında Mayktın’ o’miri jaman ta’repke o’zgeredi, basqada ko’shelerdin’ ko’she ta’rtipsizlerine qosılıp urlıq isleydi, ishimlikke de ha’wesi artadı. Al anası bolsa balasınan qattı qa’wetirlenetug’ın edi. Usının’ aqıbetinde Mayk jiyi-jiyi qamalg’an. Mayktın’ ko’p qamalg’anı sonshelli, ha’tte birinshi ret qashan, qayjerde, ne ushın qamalg’anında esley almaydı.

1979 jılı 13 jasında Mayk bir du’kannın’ xojayını menen to’belesip, jas-o’spirimlerge arnalg’an Nyu-Yorktegi ta’rbiyalaw koloniyasına tu’sedi. So’ytip qamaqta dene shınıg’ıw pa’ninin’ mug’allimi, burıng’ı professional boksshı Bob Styuart Mayktın’ boksqa bolg’an qa’bilyetin sezip, onı boksqa tarta baslaydı. Usılayınsha Mayk boksqa qızıg’adı. Qızıqqanı sonshelli tu’ngi 3-4 lerde turıp shınıqqan eken. Bob Styuart o’z sa’wbetinde 13 jasar Mayktın’ 100 kilogram shtanganı ko’tere alg’anlıg’ın aytqan. Mine Mayktın’ da’slepki treneri usınday ayrıqsha qa’bilyetin bahalap onı ta’jiriybeli trener Kus d Amatonnın’ na’zerine usınadı.

Kus d Amato usıg’an shekem de ta’rbiyalaw koloniyalarında ko’plegen ta’rtipsiz balalardı ta’rbiyalag’an. Boksqa uqıbı bar balalardı bolsa, jaqsı boksshı etip ta’rbiyalag’an. Ma’selen, 1950 jılı ta’rbiyalaw koloniyasınan Floyd Patterson atlı jinayatshını ta’rbiyalap, boksqa tartadı. 1952 jılı Floyd Xelsinkide o’tkerilgen olimpiada oyınlarında qarsılasın jen’ip shempion boladı. 1956 jılı Kus miynetinin’ ra’ha’tın ko’redi, yag’nıy Patterson professional boks tariyxında awır salmaq da’rejesi boyınsha en’ jas shempion boldı.

K. Amato bar intası menen endi jan’a sha’kirti Maykqa kewil bo’ldi. Onı jan-ta’ni menen shınıqtıra baslaydı. Usı waqıtta 70 jastan asıp ketken Kus Mayktı ja’nede shınıqtırıw ushın Lorna Taysonnan ruxsat soraydı. Mayktın’ anası Lorna “Ulım tuwrı jolg’a tu’sip, adam bolıp ketsin” degen niyet penen trenerdin’ usınısına kelisim beredi. Mayktın’ ta’rbiyasına Kustın’ kelinshegi Kamilla Edvardtta at salısadı. So’ytip Mayktın’ turmıslıq jag’dayı jaqsı ta’repke o’zgeredi.

Kus ha’m onın’ kelinshegi Mayktın’ minez xulqın, jaqsı ta’repke o’zgertedi, jigerli, shıdamlı, sabırlı bolıwg’a u’yretedi.

1981 jıl Mayktın’ anası Lorna qaytıs boladı. Al 73 jastag’ı Kus d Amato 15 jaslı Mayktı nızamlı tu’rde asırap aladı. Anasının’ o’limi Mayk ushın awır boldı. Anasının’ u’mitin aqlay almag’anıda Mayk ushın qayg’ı edi.

Endi o’mirin jaqsı ta’repke o’zgertip, Kus penen Kamillanın’ u’mitin aqlawg’a, keleshekte jaqsı jetiskenliklerge erisiwdi aldına u’lken maqset etip qoyadı. Son’ Mayk Tayson shınıg’ıwdın’ qıyınshılıqlarına shıdap, tınbay miynet etiwge kirisedi. Boks a’lemindegi biyik shoqqılardı bag’ındırıw ushın ha’r ku’ni tan’g’ı saat beste turıp juwıradı. Ko’p waqtın sport zalda o’tkerip, tınbay shınıg’adı. Skakalka menen sekirip, gimnastika menen shug’ıllanadı.

Kus aldı menen Mayktın’ ku’shli boksshı emes, al onın’ aqıl parasatlı adam bolıwın qa’leydi ha’m og’an teren’ bilim alıw ushın sharayat jaratıp berdedi. – Boks bul – o’zin’di basqarıwdı talap etetug’ın sport tu’ri, - deydi Kus Maykqa.

1985 jılı o’mirinin’ son’g’ı minutları o’tip atırg’an ustazına Mayk:
- Men 21 jasqa shıqpay turıp du’nya shempionı bolaman, a’ke! Men Floydtan da ozıp ketemen. Ha’m men shempion bolıp qoymastan, en’ baslısı adam bolaman! – dep wa’de berdi. 1985 jılı 4 noyabr ku’ni Nyu-York emlewxanalarının’ birinde Kus d Amato 77 jasında du’nyadan o’tedi.

Mayk so’zinde turıp, 20 jasında-aq professional bokstan ja’han shempionı boldı. Ol du’nya ju’zlik bokstın’ tariyxındag’ı en’ jas ja’han shempionı ataldı.


Paydalanılg’an a’debiyat: В. Штейнбах «Последний раунд»