«Қуўанышжарма» (халық арасында Муса Жалил деп те аталады) елаты тәбийий орталықта жайласқан. Себеби, үлкен магистраль жолдан жигирма километр қашықлықта жайласқаны бул орынның тәбият пенен инсан арасындағы өзгеше байланыстың орнатылыўына тийкар болады. Неге дегенде бир тәрепи Қуўанышжарма каналы маўжырап ағып тур, бир тәрепинде болса аўылға ысылдаған қум тирелип тур.

Усы жерлерди отыз жылдан аслам ўақыт мәкан етип киятырған жасы үлкенлердиң айтыўына қарағанда бурынғы аўқам ўақытында пахтаға таза егислик жерлерди ашыў ушын бул жерлер массив сыпатында өзлестирилген. Болмаса ата-бабамыз бурыннан мәкан басқан Халқабадтың жаман аўылынан өткеннен соң яғный Қуўаныш жарма менен Куйбышев аралығында тоғайлық болған.

Ҳақыйқаттанда бул жерлердиң тәбияты өзегеше Қуўанышжармадан өткеннен соң жолдың еки бойында тораңғыллық пенен қара таллардың аспанға бой созып турғанына көзиңиз түседи. Буны мен усы хожалыққа пахта жыйын-теримине келгенде көрген едим.

Аўыл аймақ арасында биологиялық көп түрлиликти сақлайтуғын тәбийий көллерде бар. Лекин олардың барлығы да идеал жағдайда деп айтыўдан аўлақпыз. Себеби, гейбиреўлерине суў туспей турған болса, гейбиреўлериниң хожейинин излесеңиз ҳәтте Нөкистей үлкен қаладан табасыз. Суў түсип турған көллерде фермерлеримиз балық өршитиў менен де шуғылланып атыр. Көллерде усы әтирапты мәкан еткен қуслардың да азықланатуғын орнына айланғанын бир нешше мәртебе көлге жақынласқан ўақытта пырылдап ҳаўаға көтерилип кеткен үйрек пенен қарабайды көргенимизден кейин байқадым.

Аўыл арасы ағып өтип турған жап-салма менен изейкешлердиң еки әтирапы бийик пишенлик пенен қапланған. Лекин пишенниң тамырын тереңге ҳәм жән-жаққа жайып өсиўи жергиликли фермерлердиң бас аўырыўына айланып атырғаны да бар ҳақыйқатлық. Пишенниң тамырын жабайы шөплерди қуртатуғын биологиялық дәрилердиң де тәсир етпей атырғанын фермерлер налынып айтқаны да бар.

Әсиресе, аўылдың әтирапындағы, атыз басына жақын жерлердеги шоқ-шоқ тораңқыллық бул жерлердиң өтмиште тоғайлық болғанынан дәрек береди. Ҳәтте массивти ашқан дийқанларымыз тораңғылдың тамырынан жәбир көрген, себеби, тораңғыл тамырын әтирапқа жайып өсетуғын терек.

Әтирап тереклик, тоғайлық болғаннан соң қусы да, аңы да адам менен гезлеспей қалмайды екен. Бир неше мәртебе қоянды ушыратқан болсам, қырғаўылды ҳәр күни азанда ушырататуғын болдық, жол бойында сейил етип жүрген қырғаўыл бизиң машинамызды көргеннен пырт етип бәлентке ушып, бираздан соң және жерге қонады.

Лекин, кеўилде қорқыныш оятатуғын ҳалатларда көп болды. Атыз бойында жүргенимде бир нешше мәртебе мылтықтың даўысын да еситип қорқып та кеттик. Мылтықтың сести еситилген тәрепке барғанымда әл ҳаўаға ушқан қырғаўылдың пырылдап ушқанын серлеп қалдым, изинен зуў етип оқ ушты, бирақ тиймеди.

- Қырғаўыл жүдә сезимтал, және ақыллы қус. Ерте азаннан бийдай атыздың әтирапын аралап жүреди, бирден түспейди. Неге дегенде шөплер арасына түскен шыққа малынып қалғанды унатпайды. Лекин қатты сезимтал, жерден тапқан дәнин бир шоқып бир нешше мәртебе әтирапына қарайды. Аңшыларда усыны билип азан менен яки кешқурын аңға шығады, - дейди аўылдағы қырғаўыл пидайысы Турсынбай аға.

Туўры, азанда машинада киятырғанымызда бир неше мәртебе жолдың бойында уазик яки нива автомобиллерин ушыратқан едик.

- Аңшылардың көпшилиги өзимиздиң аўылдан емес, басқа жерлерден келеди, лекин жанына қуўыс-қолтықты жақсы билетуғын адамды алады, - дейди ақсақалымыз.

Мине көрип отырғанымыздай ана тәбиятымызға гейбир адамлардың жаман қатнаста болыўы қуслар, ҳайўанатлар дүньясының жарлы түсиўине алып келиўи мүмкин. Егер қуслар, ҳайўанатлар саны кемейсе, тәбияттағы тең салмақлық бузылады, бул өз гезегинде инсанлардың ден саўлығына да кери тәсирин тийгизеди.




Отыз жыллық қаратал



Жап бойындағы әжайып тораңғыллық



Аўылға апаратуғын жол



Шоқ тораңқыллық



Ҳүрмет Атажанов,
Журналист,
Сүўретлерде: Қуўанышжарманың әжайып тәбияты.