Web developer dep internetke arnalg’an bag’darlamalar islew menen shug’ıllanıwshı bag’darlama rawajlandırıwshını yamasa bag’darlama injenerin aytamız.

İnternetke tiykarlang’an veb bag’darlamalardı rawajlandırıw bu’gingi ku’nnin’ en’ talapqa iye bolg’an xımet tu’rlerinin’ biri.

Veb rawajlandırıwshılar tiykarınan eki tu’rge bo’linedi.
1. Client – side developers yamasa tutınıwshı – ta’repti rawajlandırıwshılar, olar brawzerge HTML, CSS, javascript, XML ha’m basqada tillerde kod jazadı.

2. Server– side developers yamasa server – ta’repti rawajlandırıwshılar, olar server ushın kod jazadı.

Server – ta’repti rawajlandırıwshılar bir neshe tu’rge bo’linedi. Olar:
2.1. PHP developers
2.2. Java EE developers
2.3. ASP.NET developers
2.4. Tag’ı basqa…

HTML – dan baslap u’yreniw
HTML – arqalı veb betlerdin’ qurılısın (strukturasın) ha’m onın’ qanday elementlerden quralatug’ınlıg’ı u’yreniledi. Mısalı: title, header, body, paragraphs, text, lists, tables, image, links ha’m t.b.
HTML teglerdi, sabaqlıqlardı ha’m ko’plegen kitaplardı internetten tawıp u’yreniwge mu’mkinshilik bar. U’yreniwshilerdin’ deregine su’yensek, u’yreniw ushın 2-4 ha’pte dawamında miynet etip u’yreniwge boladı.

CSS ha’m javascript
Client – side developers bolıw ushın HTML – menen birge qosımsha CSS ha’m javascript ekewin u’yreniwge tuwra keledi.
CSS veb sayttag’ı HTML elementlerinin’ bizge monitorda qalay ko’rinetug’ın ko’rinisin bir qa’lipke keltirip, stillik til bolıp tabıladı. Bir so’z benen aytqanda islenetug’ın veb sayttın’ yamasa qandayda bir veb bag’darlamanın’ sırtqı ko’rinisin usı CSS arqalı qa’legen stilde islewge mu’mkinshilik beredi. U’yreniw ushın 2 – 4 ha’pte waqıt jumsaladı.

javascript veb betlerge interaktiv ko’rinisler beriwge ja’rdemlesetug’ın skriptli til. Mısalı: Veb betlerge, animatsiya, multimedia, obyektlerdi jıljıtıw sıyaqlı dinamikalıq ha’reketler islewge mu’mkinshilik beredi.

Tiykarınan u’yreniw ushın kem degende 2 ha’pte waqıt jumsaladı, biraq jaqsılap u’yreniw ushın turaqlı shug’ıllanıwdı talap etedi. İnternetten biypul materiallar tawıp u’yreniwge tolıq mu’mkinshilik bar. Ulıwmalastırıp aytatug’ın bolsaq to’mende keltirilgen texnologiyalar menen bag’darlamalastırıw tiller haqqında internetten inglis tilinde biypul sabaqlıqlar ha’m kitaplar ko’p, yag’nıy internet tarmag’ı arqalı u’yreniwge mu’mkinshililer bar degen so’z.

Server – ta’reptin’ (Server - side) texnologiyaları

Server – ta’repti rawajlandırıwg’a arnalg’an texnologiyalardı u’yreniw arqalı o’zin’izdin’ veb saytın’ızdı yamasa vebke tiykarlang’an o’nimin’izdi tolıg’ı menen rawajlandırıwg’a boladı.
Ta’jiriybeli Web developer bolıw ushın biraz jıl ter to’gip, ko’p miynet etiwge tuwra keledi.

Ha’zirgi waqıtta Web developer -ler arasında joqarı qollanıwg’a iye bolg’an server – ta’repti rawajlandırıwg’a arnalg’an PHP, ASP.NET, JAVA EE, h.tb sıyaqlı texnologiyalardı aytıwg’a boladı. Biraq qaysı texnologiyanı qa’ytip u’yreniw ha’r kimnin’ talg’amına ha’m intasına baylanıslı.

PHP mu’mkinshiligi jag’ınan ju’da’ joqarı veb bag’darlamalastırıw tili. Veb bag’darlamalastırıw barısında HTML hu’jjetler, PDF, ZIP, su’wretlerdin’ tu’rlerin, Flash movie sıyaqlı fayllar menen de erkin jumıs islewge boladı. Onın’ artıqmashılıg’ı ha’zirgi waqıttag’ı ko’plegen mag’lıwmatlar bazası sistemaların qollaydı ha’m olar menen jumıs isley aladı. Mısalı: MySQL, PostgreSQL, Oracle, SyBase, ODBC, FilePro, Interbase sıyaqlı mag’lıwmatlar bazasın basqarıw sistemaların atap aytıwg’a boladı.

Sonday-aq ju’klew tezligi, ko’p funktsionallı, bag’darlamalastırıw sintaksisin u’yreniwge an’sat bolıwı, waqıttı u’nemlewi, operatsiyalıq sistemada g’a’ressiz jumıs isley alatug’ını sıyaqlı artıqmashılıqlarg’a iye.

ASP.NET texnologiyası Maykrosoft kompaniyasının’ o’nimi bolıp, ol veb bag’darlamashılar ushın dinamikalıq veb saytlar, veb qollanbalar, veb xızmetler islewge arnalg’an .NET faramework – quramının’ bir bo’legi bolg’an Web application framework – ı bolıp tabıladı. Ha’zirgi waqıtta Web – based application – lardı rawajlandırıwg’a arnalg’an texnologiyalardın’ arasındag’ı en’ jetilistirilgen, ko’p qollanıwg’a iye bolg’an, rawajlandırıwshılar ushın en’ na’tiyjeli ha’m tez bolg’an ataqlı texnologiya bolıp tabıladı. Bul texnologiyada jobanı rawajlandırıw ushın onın’ jumıs ortalıg’ı menen C# yamasa VB bag’darlamalastırıw tillerinin’ birewin biliw sha’rt.

C# bul . NET Framework – ke tiykarlang’an, ha’zirgi zamanago’y bag’darlamalastırıw ma’selelerin sheshiwge ju’da’ qolaylı ha’m joqarı na’tiyjeli bag’darlamalastırıw tili bolıp tabıladı. C# tili C++ ha’m JAVA tilleri tiykarında islengen. Solay etip ol obyektke bag’darlang’an, komponentlerge tiykarlang’an til.

JAVA EE texnologiyasında jobanı rawajlandırıw ushın onın’ jumıs islew ortalıg’ı ha’m JAVA bag’darlamalastırıw tilin biliw talap etiledi.

SQL
Veb bag’darlamalardı rawajlandırıw barısında mag’lıwmatlar bazası menen jumıs islewge tuwra keledi, sonlıqtan usı SQL mag’lıwmatlar bazasın basqarıwda standart bolıp tabıladı. Mag’lıwmatlardı saqlaw ushın mag’lıwmatlar bazasın basqarıw sistemasınan paydalanıladı. Saqlang’an mag’lıwmatlar SQL tili arqalı basqarıladı. Ha’zirgi waqıtta qollanılıp atırg’anOracle, MySQL, Microsoft SQL Server, FoxPro, IBM DB2, Linter, Microsoft Access, PostgreSQL, SQLite biypul ha’m pullı mag’lıwmatlar bazasın basqarıw sistemaların aytıwg’a boladı.

AJAX
AJAX - Asynchronous javascript and XML so’zlerinen kelip shıqqan. Ol veb betlerge javascript ha’m XMLHttpRequest ti qollanıp, interaktiv qollanbalar islewge bolatug’ın usıl yamasa tez jumıs isleytug’ın dinamikalıq veb betler du’ziwge qolaylı texnologiya. AJAX texnologiyasın paydalanıw ushın HTML, CSS, Document Object Model (DOM), javascript, XMLHttpRequest –lerdi paydalanıp, brawzerge serverden qandayda bir betti asinxronlaw arqalı veb betti tolıg’ı menen reload (qayta ju’klew) qılmay-aq interaktiv tu’rde ko’rsete alatug’ın mu’mkinshilikke iye. Ha’zirgi waqıtta Google Map, Gmail sisteması usı texnologiya menen jumıs isleydi.

Veb saytlar jaratıw ushın joqarıdag’ı texnologiyalardı u’yrenip shıqsaq, veb betlerdi zamanago’y tu’rde tolıg’ı menen rawajlandırıwg’a boladı.


Kalmuratov. B