Dildagi gaplar
Assalomu-alaykum hurmatli o’qituvchilar o’quvchilar. Men Beruniy qurilish va transport kasb-hunar ko’lleji 1-bosqich o’quvchisi Sharipova Layloman ,,Orasta qizlar’’ to’garagining faol a’zosiman.
Men bugun “12 yillik majburiy ta’lim biz qizlar uchun o’ta zarur va muhim” mavzusida o’tkaziladigan haftalik mashg’ulotlardan erta turmush holatining tibbiy, ma’naviy, iqtisodiy, ijtimoi asoratlari haqida mavzusi bo’yicha suhbat olib boraman.
Oila biz uchun hamisha muqaddas dargoh hisoblangan. Yoshlarning mustahkam oila qurishi masalalariga alohida e’tibor berilgan. Lekin nikoh yoshining “yosharib” ketayotganini va erta nikohlarning asoratlari emas.
Erta nikoh qay jihati bilan sog’lom avlod tarbiyasiga salbiy o’rin tutadi. Bu savolga quyidagicha javob qilamiz. Qiz bola tuxumdonida tuxum hujayralari muntazam yetila boshlaganida, ya’ni hayz ko’rganidan boshlab homilador bo’lishi mumkin. Ammo qizlar organizmi 20 yoshdan keyingina ona bo’lishga tayyor bo’ladi. Ayollarning tos chanog’ yaxshi rivojlanmaganligi tufayli erta tug’ruqda qiyinchiliklar yuzaga keladi. Yosh ona uzoq vaqt to’lg’oq azobini kechiradi. Aslida tug’ruqtabiiy jarayon. Ona sog’lom bo’sa tug’ruq me’yorida o’tadi. Hatto bola tug’lishi uchun jiddiy tibbiy aralashuvning ham hojati yo’q. Ozgina e’tibor va ruhiy qo’llab-quvvatlashning o’zi kifoya. Erta tug’ruq asoratlari onadagina emas go’dakda ham davom etadi. Ko’pchilik farzandi darslarni yaxshi o’zlashtira olmaslikdan noliydi. Nosog’lom onadan tug’ilgan bolalar ham jismoniy, ham aqliy rivojlanishda tengdoshlaridan orqada qoladi. Bu holat keyinchalik ularning to’laqonli hayot kechirishiga ham salbiy ta’sir qilishi mumkin.
Bu erta turmush qurushning tibbiy asoratlaridir. Endi ma’naviy asoratlariga misol keltiraman. 14-15 yoshdagio’smir qizlar to’y liboslarini kiyish kelin bo’lishga qiziqadi, lekin bu ularning kelin bo’lishga tayyor degani emas. Demak yoshlar oila qurishga ruhiy jihatdan tayyor bo’lishlariuchun ham vaqt kerak.
Bu erta nikohning ma’naviy asoratlariga kiradi. Yigit ham, qiz bola ham 12 yillik majburiy ta’limni tugatib birov kasbni egallab iloji bo’lsa oliy o’quv yurtlarini tugatib, o’zlari pul topib oila tebrata oladigan bo’lganlaridagina turmush qursalar bunda oilalar hech qachon buzilib ketmasdi barkamol sog’lom avlodni voyaga yetkazadilar baxtli faravon hayot kechiradilar.
Bugun FXDYo bo'limlarida erta oila qurib 18-19 yoshda nikohda bekor qilish holatlari ham uchrayapti.Axir bu yoshlar boshini qovushtirish uchun qancha mablag’ sarflangan?Shu mablag’ oila nimaligini tushunib ulgurmagan, ma’suliyatini his etishga yoshlik qilayotgan yigit-qizlarning kamoloti, ilm olishi uchun sarf qilinsa,maqsadga muvofiq bo’lmasmidi?! Bundan tashqari erta turmush qurgan qizlardan o’zlari hali jismonan, ruhan yetilmaganligi sababli hech qachon sog’lom farzand dunyoga kelmaydi, nogiron farzand tug’iladi. Onaning o’zi ham kasalmand bo’lib qoladi. Bolasi nogironligi sababli o’zi ham ruhiy stress holatiga tushadi. Bu esa onani ham, bolani ham bir umr davolatib, iqtisodiy jihatdan qiyinchilikni yuzaga keltiradi.
Bu erta turmush holatining iqtisodiy asoratidir. Respublikamiz Prezidenti Islom Karimov yoshlar tarbiyasiga alohida e’tibor qaratganlar. Yurtimiz kelajagi uchun bizlarga har tomonlama ham jismonan, ham ruhan barkamol avlodlar kerak. Sog’lom bo’lsagina, undan tug’iladigan farzandlar sog’lom bo’ladi. Shuning uchun ona-bola salomatligi bugunning dolzarb masalasidir Oliy ma’lumot olgan, yuksak ma’naviyatli, mustaqil fikrlovchi, qat’iy hayotiy pozitsiya, keng dunyoqarash va chuqur bilimlarga ega bo’lgan yigit va qizdan dunyoga kelgan farzand eng sog’lom farzand bo’lib tug’iladi. Bunday ota-onadan dunyoga kelgan farzand har tomonlama komil inson bo’lib voyaga yetadi.
Kelajakda yurtimizravnaqiga munosib hissa qo’shadigan barkamol farzandlar bo’lib yetishadilar. Agar ota-ona 9 sinf ma’lumoti bilangina cheklanib, erta turmush qurishgan bo’lsachi,ertaga ular farzand tarbiyasida qanday yo’l tutadilar. O’zlari bilmagan, tushunmagan narsalarini farzandlariga qanday o’rgatadilar. Bu erta turmush holatining ijtimoiy asoratlari hisoblanadi. O’smir yoshdagi o’g’il qizlarning oila qurishdan ko’ra muhimroq orzu-havaslari borku. Axir,bugun yurtimizda yoshlarimizning bilim olishlari, kasb-hunar sirlarini egallashlari uchun imkoniyatlar eshigi keng ochilgan. Hurmatli Prizidentimizning “O’zbekistonda yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishga qaratilgan qo’shimcha chora tadbirlar to’g’risida”gi qarori kelajak avlod tarbiyasi yo’lida dastur amal bo’ldi. Barcha bajarilishi lozim bo’lgan vazifalar yoshlar va ularning kelajakda o’z kasbining mukammal egasi bo’lib voyaga yetishi, xalqi, ota-onasi, oldidagi burchiga sodiq qolib barkamol avlodlar bo’lib yetishishishlariga qaratilgan.
“ Farzandlari sog’lom yurt qudratli bo’lur” degan naql bejizga aytilmagan.
Erta oila qurish qizlar uchun jismoniy ruhiy biologik jihatdan to’liq yetilmagan organizmda turli xil gormonal o’zgarishlar paydo bo’ladi.
Prezidentimiz ta’kidlaganidek oila hayot abadiyligi, avlodlar davomiyligini ta’minlaydigan, xalqimizning muqaddas urf-odatlari sayqal topadigan,kelajak avlod kamolotiga bevosita ta’sir ko’rsatadigan tarbiya o’chog’idir. Asosiy qonunimizning 63-moddasida “Oila jamiyatning asosiy bo’g’inidir hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo’lish huquqiga ega. Nikoh tomonlarining ixtiyoriy roziligi va teng huquqliligiga asoslanadi”, deb belgilab qo’yilgan.
Mutaxasislarning fikricha, yigit-qizlarnining turmush qurish yoshi oila mustahkamligiga ta’sir ko’rsatuvchi asosiy omillardan biridir. Afsuski, ayrim ota-onalar ko’pincha farzandlarining kelajak taqdiri, baxt-saodati haqida o’ylamay, hali balog’at yoshiga yetmagan qizini uzatish yoki qarindoshining qizi begona bo’lmasin deb o’g’il uylantirish taradudiga tushadi. Buning oqibatida qizlarni 16 yoshda turmushga uzatish, hatto undan kichik yoshdagi unashtirib yuborish hollari uchrab turadi. Ammo bu ko’pincha bo’lg’usi onaning salomatligi va ruhiyatiga, qolaversa yosh oilaning mustahkamligi tug’ilajak farzandning sog’lomligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Mutaxassislar tomonidan qizlarning 16-18 yoshlarda ona bo’lishi jiddiy muammolarni keltirib chiqaradishi mumkinligi aniqlangan. Ko’p hollarda bunday yoshdagi qizlarning sog’lom farzandni dunyoga keltirishda turli muammolar kelib chiqadi. Qizlarning jismonan va ruhan onalikka tayyor bo’lmasdan oila qurishi ko’pincha tug’ruq jarayonida o’lim xavfi ortishiga sabab bo’ladi. Binobarin, erta homiladorlik yosh ona hamda bo’lajak farzand uchun har tomonlama xavflidir.
Sog’lom farzand sog’lom onadan dunyoga keladi. Yoshlarda so’g’lom va ahil oila qurish sog’lom turmush tarzini qaror toptirishga intilishini rag’batlantirishdek ezgu ishlar zamirida, avvalo, barkamol avlodni voyaga yetkazishdek ezgu maqsad mujassamdir.
«Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch” asarida alohida ta’kidlanganidek. Sharq dunyosida o’ziga xos demokratik institut sanalmish oiladagi sog’lom ma’naviy axloqiy muhit hamma zamonlarda ham ma’naviyat qo’rg’oni bo’lib kelgan. Bu haqda donishmand bobolarimiz ham ko’pgina ibratli fikrlarni bildirgan. Ma’rifatparvar Abdurauf Fitrat “ Oila” risolasida axloq-odobda namunali avlodni tarbiyalash nafaqat bir millat yoki xalq uchun ayni paytda butun insoniyat uchun g’oyatda muhim ekanini zikr etib, “Kimki badaxloq bolalarni tarbiya etsa, insoniyatga xizmat emas balki dushmanlik qilgan bo’ladi”, deb yozgan edi.
Buguni kunda yurtimizda barkamol avlodni tarbiyalab voyaga yetkazish masalasi o’ta dolzarb vazifa sifatida kun tartibiga qo’yilayotgan ekan, bunda farzandlarimizning nainki jismoniy, shu bilan birga, axloqiy va ma’naviy barkamol bo’lishi zarurligi alohida ta’kidlanayotganini unutmasligimiz mumkin. Chunki qalb ko’zi ochiq, ma’naviy tomondan baquvvat odamgina jamiyat talablariga ongli munosabatda bo’la oladi, bugun biz intilatotgan buyuk kelajakni barpo etishga, dunyo maydonida boshqalar bilan barcha sohalarda musobaqaga kirishishiga qodir bo’ladi.
Lekin ochiq tan olishimiz lozimki “ommaviy madaniyat” xurujini hali hamma ham to’liq anglab yetayotgani yo’q.
“Ommaviy madaniyat” tub mohiyatiga ko’ra, milliy madaniyatlarning kushandasi u madaniy xilma xillikni xushlamaydi, bu olamni yakrang ko’rish uning asl maqsadi “Yuksak manaviyat-yengilmas kuch” asarida bu xafga quydagicha baho beriladi. Tabiiyki “ommaviy madaniyat” degan niqob ostida axloqiy buzuqlik va zo’ravonlik, individualism,egosentizm g’oyalarini tarqatish,kerak bo’lsa shuning hisobidan boylik orttirish,boshqa xalqlarning necha ming yillik an’ana va qadriyatlari turmush tarzining ma’naviy negizlariga bepisandlik,ularni qo’porishga qaratatilgan xatarli tahdidlar odamni tashvishga solmay qo’ymaydi.
Laylo Sharipova
Beruniy qurilish va transport kolleji
(kollejdagi tadbirlardan biridagi chiqishimdan)
Men bugun “12 yillik majburiy ta’lim biz qizlar uchun o’ta zarur va muhim” mavzusida o’tkaziladigan haftalik mashg’ulotlardan erta turmush holatining tibbiy, ma’naviy, iqtisodiy, ijtimoi asoratlari haqida mavzusi bo’yicha suhbat olib boraman.
Oila biz uchun hamisha muqaddas dargoh hisoblangan. Yoshlarning mustahkam oila qurishi masalalariga alohida e’tibor berilgan. Lekin nikoh yoshining “yosharib” ketayotganini va erta nikohlarning asoratlari emas.
Erta nikoh qay jihati bilan sog’lom avlod tarbiyasiga salbiy o’rin tutadi. Bu savolga quyidagicha javob qilamiz. Qiz bola tuxumdonida tuxum hujayralari muntazam yetila boshlaganida, ya’ni hayz ko’rganidan boshlab homilador bo’lishi mumkin. Ammo qizlar organizmi 20 yoshdan keyingina ona bo’lishga tayyor bo’ladi. Ayollarning tos chanog’ yaxshi rivojlanmaganligi tufayli erta tug’ruqda qiyinchiliklar yuzaga keladi. Yosh ona uzoq vaqt to’lg’oq azobini kechiradi. Aslida tug’ruqtabiiy jarayon. Ona sog’lom bo’sa tug’ruq me’yorida o’tadi. Hatto bola tug’lishi uchun jiddiy tibbiy aralashuvning ham hojati yo’q. Ozgina e’tibor va ruhiy qo’llab-quvvatlashning o’zi kifoya. Erta tug’ruq asoratlari onadagina emas go’dakda ham davom etadi. Ko’pchilik farzandi darslarni yaxshi o’zlashtira olmaslikdan noliydi. Nosog’lom onadan tug’ilgan bolalar ham jismoniy, ham aqliy rivojlanishda tengdoshlaridan orqada qoladi. Bu holat keyinchalik ularning to’laqonli hayot kechirishiga ham salbiy ta’sir qilishi mumkin.
Bu erta turmush qurushning tibbiy asoratlaridir. Endi ma’naviy asoratlariga misol keltiraman. 14-15 yoshdagio’smir qizlar to’y liboslarini kiyish kelin bo’lishga qiziqadi, lekin bu ularning kelin bo’lishga tayyor degani emas. Demak yoshlar oila qurishga ruhiy jihatdan tayyor bo’lishlariuchun ham vaqt kerak.
Bu erta nikohning ma’naviy asoratlariga kiradi. Yigit ham, qiz bola ham 12 yillik majburiy ta’limni tugatib birov kasbni egallab iloji bo’lsa oliy o’quv yurtlarini tugatib, o’zlari pul topib oila tebrata oladigan bo’lganlaridagina turmush qursalar bunda oilalar hech qachon buzilib ketmasdi barkamol sog’lom avlodni voyaga yetkazadilar baxtli faravon hayot kechiradilar.
Bugun FXDYo bo'limlarida erta oila qurib 18-19 yoshda nikohda bekor qilish holatlari ham uchrayapti.Axir bu yoshlar boshini qovushtirish uchun qancha mablag’ sarflangan?Shu mablag’ oila nimaligini tushunib ulgurmagan, ma’suliyatini his etishga yoshlik qilayotgan yigit-qizlarning kamoloti, ilm olishi uchun sarf qilinsa,maqsadga muvofiq bo’lmasmidi?! Bundan tashqari erta turmush qurgan qizlardan o’zlari hali jismonan, ruhan yetilmaganligi sababli hech qachon sog’lom farzand dunyoga kelmaydi, nogiron farzand tug’iladi. Onaning o’zi ham kasalmand bo’lib qoladi. Bolasi nogironligi sababli o’zi ham ruhiy stress holatiga tushadi. Bu esa onani ham, bolani ham bir umr davolatib, iqtisodiy jihatdan qiyinchilikni yuzaga keltiradi.
Bu erta turmush holatining iqtisodiy asoratidir. Respublikamiz Prezidenti Islom Karimov yoshlar tarbiyasiga alohida e’tibor qaratganlar. Yurtimiz kelajagi uchun bizlarga har tomonlama ham jismonan, ham ruhan barkamol avlodlar kerak. Sog’lom bo’lsagina, undan tug’iladigan farzandlar sog’lom bo’ladi. Shuning uchun ona-bola salomatligi bugunning dolzarb masalasidir Oliy ma’lumot olgan, yuksak ma’naviyatli, mustaqil fikrlovchi, qat’iy hayotiy pozitsiya, keng dunyoqarash va chuqur bilimlarga ega bo’lgan yigit va qizdan dunyoga kelgan farzand eng sog’lom farzand bo’lib tug’iladi. Bunday ota-onadan dunyoga kelgan farzand har tomonlama komil inson bo’lib voyaga yetadi.
Kelajakda yurtimizravnaqiga munosib hissa qo’shadigan barkamol farzandlar bo’lib yetishadilar. Agar ota-ona 9 sinf ma’lumoti bilangina cheklanib, erta turmush qurishgan bo’lsachi,ertaga ular farzand tarbiyasida qanday yo’l tutadilar. O’zlari bilmagan, tushunmagan narsalarini farzandlariga qanday o’rgatadilar. Bu erta turmush holatining ijtimoiy asoratlari hisoblanadi. O’smir yoshdagi o’g’il qizlarning oila qurishdan ko’ra muhimroq orzu-havaslari borku. Axir,bugun yurtimizda yoshlarimizning bilim olishlari, kasb-hunar sirlarini egallashlari uchun imkoniyatlar eshigi keng ochilgan. Hurmatli Prizidentimizning “O’zbekistonda yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishga qaratilgan qo’shimcha chora tadbirlar to’g’risida”gi qarori kelajak avlod tarbiyasi yo’lida dastur amal bo’ldi. Barcha bajarilishi lozim bo’lgan vazifalar yoshlar va ularning kelajakda o’z kasbining mukammal egasi bo’lib voyaga yetishi, xalqi, ota-onasi, oldidagi burchiga sodiq qolib barkamol avlodlar bo’lib yetishishishlariga qaratilgan.
“ Farzandlari sog’lom yurt qudratli bo’lur” degan naql bejizga aytilmagan.
Erta oila qurish qizlar uchun jismoniy ruhiy biologik jihatdan to’liq yetilmagan organizmda turli xil gormonal o’zgarishlar paydo bo’ladi.
Prezidentimiz ta’kidlaganidek oila hayot abadiyligi, avlodlar davomiyligini ta’minlaydigan, xalqimizning muqaddas urf-odatlari sayqal topadigan,kelajak avlod kamolotiga bevosita ta’sir ko’rsatadigan tarbiya o’chog’idir. Asosiy qonunimizning 63-moddasida “Oila jamiyatning asosiy bo’g’inidir hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo’lish huquqiga ega. Nikoh tomonlarining ixtiyoriy roziligi va teng huquqliligiga asoslanadi”, deb belgilab qo’yilgan.
Mutaxasislarning fikricha, yigit-qizlarnining turmush qurish yoshi oila mustahkamligiga ta’sir ko’rsatuvchi asosiy omillardan biridir. Afsuski, ayrim ota-onalar ko’pincha farzandlarining kelajak taqdiri, baxt-saodati haqida o’ylamay, hali balog’at yoshiga yetmagan qizini uzatish yoki qarindoshining qizi begona bo’lmasin deb o’g’il uylantirish taradudiga tushadi. Buning oqibatida qizlarni 16 yoshda turmushga uzatish, hatto undan kichik yoshdagi unashtirib yuborish hollari uchrab turadi. Ammo bu ko’pincha bo’lg’usi onaning salomatligi va ruhiyatiga, qolaversa yosh oilaning mustahkamligi tug’ilajak farzandning sog’lomligiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Mutaxassislar tomonidan qizlarning 16-18 yoshlarda ona bo’lishi jiddiy muammolarni keltirib chiqaradishi mumkinligi aniqlangan. Ko’p hollarda bunday yoshdagi qizlarning sog’lom farzandni dunyoga keltirishda turli muammolar kelib chiqadi. Qizlarning jismonan va ruhan onalikka tayyor bo’lmasdan oila qurishi ko’pincha tug’ruq jarayonida o’lim xavfi ortishiga sabab bo’ladi. Binobarin, erta homiladorlik yosh ona hamda bo’lajak farzand uchun har tomonlama xavflidir.
Sog’lom farzand sog’lom onadan dunyoga keladi. Yoshlarda so’g’lom va ahil oila qurish sog’lom turmush tarzini qaror toptirishga intilishini rag’batlantirishdek ezgu ishlar zamirida, avvalo, barkamol avlodni voyaga yetkazishdek ezgu maqsad mujassamdir.
«Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch” asarida alohida ta’kidlanganidek. Sharq dunyosida o’ziga xos demokratik institut sanalmish oiladagi sog’lom ma’naviy axloqiy muhit hamma zamonlarda ham ma’naviyat qo’rg’oni bo’lib kelgan. Bu haqda donishmand bobolarimiz ham ko’pgina ibratli fikrlarni bildirgan. Ma’rifatparvar Abdurauf Fitrat “ Oila” risolasida axloq-odobda namunali avlodni tarbiyalash nafaqat bir millat yoki xalq uchun ayni paytda butun insoniyat uchun g’oyatda muhim ekanini zikr etib, “Kimki badaxloq bolalarni tarbiya etsa, insoniyatga xizmat emas balki dushmanlik qilgan bo’ladi”, deb yozgan edi.
Buguni kunda yurtimizda barkamol avlodni tarbiyalab voyaga yetkazish masalasi o’ta dolzarb vazifa sifatida kun tartibiga qo’yilayotgan ekan, bunda farzandlarimizning nainki jismoniy, shu bilan birga, axloqiy va ma’naviy barkamol bo’lishi zarurligi alohida ta’kidlanayotganini unutmasligimiz mumkin. Chunki qalb ko’zi ochiq, ma’naviy tomondan baquvvat odamgina jamiyat talablariga ongli munosabatda bo’la oladi, bugun biz intilatotgan buyuk kelajakni barpo etishga, dunyo maydonida boshqalar bilan barcha sohalarda musobaqaga kirishishiga qodir bo’ladi.
Lekin ochiq tan olishimiz lozimki “ommaviy madaniyat” xurujini hali hamma ham to’liq anglab yetayotgani yo’q.
“Ommaviy madaniyat” tub mohiyatiga ko’ra, milliy madaniyatlarning kushandasi u madaniy xilma xillikni xushlamaydi, bu olamni yakrang ko’rish uning asl maqsadi “Yuksak manaviyat-yengilmas kuch” asarida bu xafga quydagicha baho beriladi. Tabiiyki “ommaviy madaniyat” degan niqob ostida axloqiy buzuqlik va zo’ravonlik, individualism,egosentizm g’oyalarini tarqatish,kerak bo’lsa shuning hisobidan boylik orttirish,boshqa xalqlarning necha ming yillik an’ana va qadriyatlari turmush tarzining ma’naviy negizlariga bepisandlik,ularni qo’porishga qaratatilgan xatarli tahdidlar odamni tashvishga solmay qo’ymaydi.
Laylo Sharipova
Beruniy qurilish va transport kolleji
(kollejdagi tadbirlardan biridagi chiqishimdan)
Kino ko’rgim keladi, lekin…
Barchamizga ma’lumki insonda moddiy va ma’naviy ehtiyojlar yig’indisi mavjud. Ehtiyojlarning moddiy ta’rafi turli xil buyumlar, pul va boshqa kundalik foydalanidigan asbob uskunalar orqali qondirilsa, ma’naviy ehtiyojlar o’z...
Etuk va barkamol avlodni rivojlantirishda internet saytlarining o’rni
Insoniyat xizmatining turli sohalariga axborot texnologiyalarining kirib kelishi rivojlanish jarayoniga o’zining ijoviy ta’sirini o’tkazmoqda. Bugungi kunga kelib axborot texnologiyalari va internet davr nigohini belgilovchi...
Chechaklar safiga qo’shilgan g’uncha
Bolalik va yoshlikni inson umrining tongi deb atasak, o’rinli o’xshatish qilgan bo’lamiz. Bu beg’ubor davrda har bir o’g’il-qiz bir dunyo orzu-umidlar og’ushida yashaydi. Hayot, umrning ma’nosi to’g’risida o’z dunyoqarashi,...
Konstitutsiya - baxtimiz poydevori!
Har yili konstitutsiyamiz qabul qilingan kuni nishonlar ekanmiz davlatimiz rahbari o’zlarining bayram tabrigini fuqorolarga yo’llaydi. O’zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi mamlakatimizning demokratik davlat va fuqorolik...
