To do feyili
1. To do feyili anıq hám belgisiz dárejeniń barlıq máhállerinde ulıwma qaǵıydalar tiykarında túrlenedi. Onıń Simple Present máhálinde III bet birlikte does hám qalǵan bet hám sanlar ushın do, Simple Past máhálinde did forması bar.
2. To do feyiliniń formaları járdemshi hám modal feyillerden basqa barlıq feyillerdiń Simple Present hám Simple Past máhállerindegi bolımsız hám soraw formaların jasawda kómekshi feyil xızmetinde keledi:
Siz inglisshe sóyleysiz be?
He doesn't work here.
Ol bul jerde islemeydi.
Did you see him yesterday?
Siz onı keshe kórdińiz be?
They didn't speak to me about it.
Olar meniń menen bul haqqında sóylespedi.
3. To do feyili buyrıq gáplerdiń bolımsız formasın jasaw ushın kómekshi feyil bolıp qollanıladı:
Ol jerge barmań.
Don't open the window.
Aynanı ashpań.
To be hám to have feyilleriniń bolımsız buyrıq formaları da do kómekshi feyili járdeminde jasaladı:
Ashıwlanbań.
Don't have anything to do with him.
Onıń menen aralaspań.
4. Simple Present hám Simple Past máhállerinde bolımlı gáplerde feyildiń mánisin kúsheytiw ushın feyildiń tiykarǵı forması aldında do, does, did qollanıladı:
— Ókinishli, aǵamdı bilmeysiz.
— But I do know him.
— Biraq men onı tanıyman.
— Why doesn't he go to the reading-room?
— Ne ushın ol oqıw zalına barmaydı?
— But he does go there very often.
— Biraq ol ol jerge jiyi barıp turadı.
— Why didn't you speak to him?
— Ne ushın siz onıń menen sóylespedińiz?
— But I did speak to him.
— Biraq men onıń menen sóylestim.
5. To do feyili buyrıq gáplerdegi ótinishti kúsheytiw mánisinde de barlıq feyillerden aldın, sonıń ishinde to be, to have feyillerinen aldın qollanıladı:
Búgin keshte sózsiz keliń.
Do write to me a few lines.
Sózsiz maǵan bir qatar xat jazıp jiberiń.
Do have another cup of tea.
Jáne bir kese shay ishiń.
Do be reasonable.
Oylanıp is tutıń. (Aqıllı bolıń.)
6. To do feyili islew, orınlaw mánisinde tiykarǵı feyil bolıp keledi:
Ol shınıǵıwların orınladı.
They will do their work tonight.
Olar jumısların búgin keshte isleydi.
Simple Present hám Simple Past máhállerinde bolımsız hám soraw gáplerde to do feyiliniń forması eki márte qollanıladı — bir márte kómekshi feyil sıpatında, ekinshi márte tiykarǵı feyil sıpatında:
Ol bunı isley me?
Did he do it?
Ol bunı isledi me?
I did not do it.
Bunı men isledim.