Uyalı telefonlar hám olardıń zıyanlı tárepleri
Informaciyalıq texnologiyalar rawajlanıp baratırǵan bul dáwirde búgin uyalı telefon hesh kimge de jańalıq bolmay qaldı. Hátteki bul telefonlar turmısımızdıń ajıralmas bólegine aylanıpta úlgerdi. Degen menen olardı qollanıwdıń paydalı tárepleri menen birge zıyanlı tárepleri kóp ekenligin báreshemiz tolıq bile bermeymiz.
Kúndelikli turmısımızda múshkilimizdi ańsat etiwde paydalanıwshı texnikalıq qurılmalardı kóplep ushıratamız. Solardıń biri uyalı telefonlar bolıp, mobil baylanıs bizge qolaysız jaǵdaylarda qalǵan jaǵdaylarda múshkilimizdi jeńil etedi. Sol sebeplide búgingi kúnde uyalı telefonǵa iye bolmaǵan adamdı ushıratıw qıyın. Hátte adamlar telefonın úylerinde umıtıp qaldırǵanıń ózinde tınıshsızlanıp, ózlerin qolaysız jaǵdayda sezinedi. Al bul olardıń telefonlarǵa ǵarezli bolıp qalǵanınan derek beredi. Zamanagóy telefonlar tek biri-birimiz benen sóyesiwdi ámelge asırıwshı qural bolıp qalmastan, kishi kompyutergede aylanıp úlgergen.
B. Kalmuratov, student:
Bunıń baslı sebebi mobil baylanıs qurılmalarına operaciyalıq sistemalardıń islep shıǵılıwı. Yaǵnıy házirgi waqıtta dúnyada eń ataqlı bolǵan Android hám iOS operaciyalıq sistemaları jeke kompyuterlerdiń funkciyaların atqara alatuǵın dárejege jetti. Mobil baylanıs qurılmaları degende tek ǵana uyalı telefonlardı kóz aldımızǵa keltirmey, al buǵan internet planshetleride kiredi.
Mobil telefonı biziń janımızda derlik sutkasına 24 saat júredi. Sol sebeplide uyalı telefonnıń densawlıǵımızǵa zıyanlı tárepleri bar yaki joqlıǵın biliwimiz áhimiyetli.
Matlyuba Erjanova psixolog:
20 minutqa shekemgi sóylesiwler bul álbette bas miy qabıǵındaǵı ózgerislerge alıp keledi. Yaǵnıy telefon antennası bas miy menen birgelikte antenna quralın orınlaydı hám sol waqıtta ózinen elektr magnitin tarqatadı. Elektr magnit álbette bul biziń organizmimizdegi adrenalin zatınıń joqarılawına balalarda da este saqaw qábiletiniń páseyiwine, dıqqattıń tómenlewine, seziw analizatorlarınıń buzılıw aqıbetlerine alıp keledi. Bunıń nátiyjesinde balalar oqıwǵa bolǵan qızıǵıwı tómenlewi múmkin yaki ózlestirmewshi oqıwshılar qatarına túsip qalıwı múmkin. Bul mashqalalar buǵingi kúnde basqıshpa basqısh óspirim jastaǵı balalarǵada óz tásirin berip kirmekte. Agentlerge (m.Agent) kiriw telefon arqalı, usı agentlerde túni menen uyqılamastan otırıwlar bulardıń hámmesi balalarda uyqısızlıq keselligi hám búgingi kúnde biziń dáwirimizde jedellik penen rawajlanıp baratırǵan nevroz keselliligin keltirip shıǵarmaqta.
Kópshilik úylerde uyalı telefolardan paydalanıwǵa qarsılıq bildiriwshilerdiń tiykarǵıları bular balalar shıpakerleri bolıp, olar balalardıń organizmleri sezimtallı ekenligin hám elektromagnitli nurlanıwǵa beyim ekenligin bildirmekte. Shıpakerlerdiń pikirinshe 16 jasqa shekemgi balalarǵa mobil telefonlardan paydalanıwdı qadaǵan etken maqul. Shvet ilimpazları balalar hám jas óspirimlerdiń mobil telefonların paydalanıw aqıbetinde miyi menen baylanıslı bolǵan mashqalalar bir neshe jıldan soń júzege keliw múmkinligin bildirmekte. Bazı bir maǵlıwmatlarǵa qaraǵanda 20 jıl telefonda tınımsız sóylesken adam bara-bara mayıpqa aylanıp qaladı eken. Siz mektep oqıwshısı bolǵan balańızǵa telefon alıp berip, perzentińiz ómiriniń eń gúllegen, ónip ósetuǵın paytında imkaniyatınıń shekleniwin qálemeytuǵın shıǵarsız.
Gúlzira Áminova, oqıwshı:
Mobil telefonları jaslarımızǵa kórsetip atırǵan keri tásiri ayanıshlı jaǵday. Sebebi sabaq waqtında oqıwshılar mobil telefonnan paydalanıp, qandayda bir agent, klaslaslar sıyaqlı saytlarda otırıp, bir-birine xabar jiberedi. Bul bolsa sol oqıwshınıń ótilgen temanı túsinbey qalıp, biliminiń tómenlewine alıp keledi. Al qońıraw dawsı bolsa sol telefonnan paydalana otırǵan oqıwshıǵa ǵana emes, al átirapındaǵı temanı túsinip otırǵan joldaslarına, hátteki temanı barlıq óz intası menen túsindirip otırǵan muǵallimniń de bar dıqqatın bóledi.
Elimizde bilimlendiriw processiniń sapasın arttırıwǵa qaratılıp atırǵan úlken itibar sebepli mine usınday bilim alıwǵa kesent etiwshi qurallardı saplastırıw baǵdarında is-ilajlar alıp barılıp, arnawlı qararlar qabıl etildi.
Gúlistan Uzaqova, pedagog-psixolog:
Ózbekstan Respublikası Ministrler keńesiniń 2012 jıl, 21 maydaǵı 139-sanlı qararı, hám Ózbekstan Respublikasınıń xalıq bilimlendiriw Ministrliginiń 2012 jılı 25 maydaǵı 165-sanlı buyrıǵında bilimlendiriw mekemelerinde mobil telefonnan paydalanıw boyınsha is ilajları islep shıǵıldı. Biziń mektebimizde de bul boyınsha kóp isler islenip atır. Mektebimizge sırtqı esikten kirip kelgen waqıtta oqıwshılarımız hám muǵallimlerimiz mobil telefonların óshirip, kirip keliwleri kerek. Mobil telefonların sumkalarına salıp, muqıyatlap qoyılıwı kerek. Sabaq waqtında oqıwshılardıń telefonlar alıp stollardıń ústilerine qoyıwı onda túrli nárselerdi kórsetip átirapındaǵı balalarǵa kórsetip otırıwı bul oqıwshı jaslarımızǵa psixikasına jaman tásir etedi.
Qaraqalpaq xalxınıń dástanların, erteklerin oqıp, milliy oyınlarımızdı úyrenetuǵın paytında balalarımızdıń evropanıń mánissiz filmlerine, kontur oyınlarǵa qızıǵıwı unamlı jaǵday emes álbette. Olardıń durıs baǵdarda tálim tárbiya alıwında ata-analar hám oqıtıwshılardıń itibarlı bolıwı ayrıqsha orın tutadı.
Sonday-aq hámiledar hayallardıń kúnine 15 minuttan aslam waqıt telefonda sóylespegeni maqul. Eger bul qaǵıydaǵa ámel etilmese olarda qısqa múddetten soń uyqısızlıq yaki tez-tezden túskinlikke túsiw jaǵdayları seziledi. Uyalı telefonnan hámiledarlıq payıtta kóp paydalanıw balanıń biymaza kesel hálsiz tuwılıwına da alıp keliwi múmkin eken.
Arzıxan Ibrayımova, jurnalist:
Uyalı telefonlar dúnya júzi mámleketleriniń ilimpazları tárepinen úyrenilip atır. Biraq olar mobil telefonlardıń adam organizmine keri tásiri haqqındaǵı maǵlıwmatqa iye bolatuǵın juwmaqlardı beriwge asıǵıp atırǵan joq. Internet maǵlıwmatlarına súyenetuǵın bolsaq, 2010-jılı mine usı baǵdarda xalıqaralıq kólemde ilimiy-izertlew jumısları baslanǵan hám olar 20-30 jıldı óz ishine qamtıydı eken. Demek 10-20 jıldan soń biz mobil telefonlarınıń den sawlıǵımızǵa keri tásirleri haqqında tolıq hám tastıyıqlanǵan maǵlıwmatlarına iye bolamız. Degen menen házirden baslap-aq biz ápiwayı qáwipsizlik ilájların kóriwimiz kerek.
Qánigeler tárepinen uyalı telefonnan nurlanıw dárejesin kemeytiw ushın tómendegishe usınıslar berilgen:
Telefon menen sóyleskende ádette apparattı qulaǵımızdan 2 sm qashıqlıqta uslaw kerek yaki telefonnıń dawsın shıǵarıp qoyıw múmkinshiliginen paydalanıw kerek.
Sapasız baylanıs paytında baylanıs quwatı joqarılaydı. Bunday jaǵdayda sóylesiwdi toqtatıw yaki jaqsı baylanıs ornatıw ushın imarattan shıǵıw kerek.
Kimgedur qońırawdı ámelge asırıw barısında telefondı qulaǵıńızǵa tutpań, sebebi bul payıtta telefon nur taratıw quwatın asıradı.
Telefon korpusınıń joqarı bóleginen uslamaw kerek. Ádette ol jerde antenna jaylasqan boladı. Bunday jaǵdayda antenna tásiri tómenlep, telefon quwatı asadı.
Telefondı qaltaǵa emes, suwmkaǵa salıp júriń.
Telefondı qulaǵıńızǵa abonent penen baylanıs ornatılǵannan soń tutqanıńız maqul. Sebebi gudok yaǵnıy shaqırıw paytında nur taratıw dárejesi joqarı boladı.
Telefon satıp alıw barısında onıń nur shıǵarıw quwatına itibar beriń. Hár qanday jaǵdayda da gúldirmamalı hawa rayında uyalı telefonınan paydalanıw qáwipli.
Arzıxan Ibrayımova, jurnalist