Grammatika - Megaline.uz

Shall (Should) hám will (would) feyilleri

bekan — Wed, 19 Feb 2025 20:16:51 +0000

1. Shall hám will feyilleri tolıq feyiller emes, sebebi olardıń tek eki forması bar: házirgi máhál forması – shall, will hám ótken máhál forması – should, would. Bul feyillerden keyin tiykarǵı feyiller to janapayısız qollanıladı:

I shall be busy on Monday.
Dúyshembide men bánt bolaman.
He will come soon.
Ol tez arada keledi.
I said that I should be busy on Monday.
Dúyshembide men bánt bolatuǵınımdı ayttım.
He said that he would come soon.
Ol tez arada keletuǵının ayttı.

Awızeki sóylewde tómendegi qısqartıwlar qollanıladı:

I shall = I'll
I should = I'd
He will = he'll
he would = he'd
She will = she'll
she would = she'd
We shall = we'll
we should = we'd
You will = you'll
you would = you'd
They will = they'll
they would = they'd
shall not = shan't
will not = won't
should not = shouldn't
would not = wouldn't

SHALL

1. Shall 1-bet birlik hám kóplik sanda keler máháldegi is-háreketti ańlatadı:

I shall be free tonight.
Men búgin keshte bos bolaman.
Shall I see you tomorrow?
Sizdi erteń kóremen be?
We shall not have an English lesson tomorrow.
Bizlerde erteń inglis tili sabaǵı bolmaydı.

Eskertiw: AQSHta birinshi bette shall ornına will qollanıladı, házirgi waqıtta Angliyada da usıǵan beyimlik bar.

2. Shall 1-bette soraw gáplerde buyrıq, kórsetpe alıw maqsetinde qollanıladı:

Shall I close the window?
Áynekti jabayın ba?
Where shall we wait for you?
Sizdi qay jerde kúteyik?

3. Shall 2- hám 3-bet birlik hám kóplik sanda qollanılıp, modal mánige iye boladı hám wádeni, buyrıqtı, qorqıtıwdı, eskertiwdi bildiredi:

Tell her that she shall have the books tomorrow.
Oǵan aytıń, kitaplardı erteń aladı.
You shan't have any cause for complaint.
Sizde shaǵım etiwge hesh qanday tiykar bolmaydı.
You shall write your exercises at once.
Siz shınıǵıwlarıńızdı dárhal jazıwıńız kerek.
They shall regret it if they do it.
Eger solay islese, olar ókinedi.

4. Juwabında shall qollanıwı múmkin bolǵan soraw gáplerde 2-bet penen shall qollanıladı. Házir will shalldı qısıp shıǵarmaqta:

Shall (will) you be eighteen or nineteen tomorrow? — I shall be nineteen.
Erteń on segizge tolasız ba yamasa on toǵızǵa ma? — Men on toǵızǵa tolaman.
Shall (will) you have an English or French lesson on Friday? — We shall have an English lesson.
Juma kúni sizde inglis tili sabaǵı boladı ma yamasa francuz tili sabaǵı ma? — Bizde inglis tili sabaǵı boladı.

5. Shall 3-bet birlik hám kóplik sanda soraw gáplerde qollanıladı hám modallasıp 3-bet ushın buyrıq yamasa kórsetpe alıw maqsetinde qollanıladı:

When shall they come?
Olar qashan kelsin?
Shall he wait for you at the hotel?
Ol sizdi miymanxanada kútsin be?

SHOULD

1. Should (shalldıń ótken máháli) Infinitiv penen birge kelip ótken máháldegi keler máháldi (Future in the Past) jasawda kómekshi feyil bolıp keledi hám geypara jaǵdaylarda modal mánisinde de keledi.

2. Should bas gáptegi is-háreket ótken máhálde bolǵanda, baǵınıńqı gáptegi keler máhálde kelgen is-háreketti ańlatıw ushın qollanıladı.

3. Should 1-bet birlik hám kóplik sanda tek kómekshi feyil bolıp keledi:

I said I should be glad to see him.
Men onı kóriwden quwanıshlı bolatuǵınımdı ayttım.
I said that we should have a meeting on Monday.
Men dúyshembi kúni bizde jıynalıs bolatuǵının ayttım.

4. Should 2 hám 3-bet birlik hám kóplik sanda qollanılıp wádeni, qáwip-qáterdi, qorqıtıwdı, buyrıqtı hám basqalardı ańlatadı:

He said that Tom should have the books in a few days.
Ol Tomnıń kitaptı bir neshe kúnnen keyin alatuǵının ayttı.

5. Should 1 hám 3-bet birlik hám kóplik sanda bas gápindegi is-háreket ótken máhálde bolǵan ózlestirme gáplerde qollanıladı hám modal mánige iye bolıp sóylesiwshiden buyrıq, tapsırma alıwdı bildirip zárúrlikti ańlatadı:

I asked him where I should wait for him.
Men onnan onı qay jerde kútiwim kerek ekenligin soradım.
I asked Nancy whether Tom should come in the morning.
Men Nansiden Tomnıń azanda keliwi kerek yaki kerek emesligin soradım.

6. Should házirgi hám ótken máháldegi noreal shárt gápli qospa gáplerdiń bas gápinde qollanıladı:

I should go there if I had time.
Eger waqtım bolǵanda men ol jerge barar edim.
We should have caught the train if we had walked faster.
Eger tezirek júrgenimizde biz poezdǵa úlgergen bolar edik.

Túsindirme: AQSHta 1-bet penen de would qollanıladı. Angliyada da should ornına would qollanıwǵa beyimlik bar:

I would go there if I had time.

7. Should noreal shárt gáplerdiń baǵınıńqı gápinde boljawdıń júz beriw itimallıǵınıń júdá azlıǵın ayrıqsha kórsetiw ushın qollanıladı:

If I should come, I shall speak to them about it.
Eger men kele alsam edi, bul haqqında olar menen sóyleser edim.
If he should refuse, they would be greatly disappointed.
Eger ol bas tartsa, olardıń kewilleri qattı qalar edi.

8. Should bas gápleri it is important (áhmiyetli), it is necessary (kerek, zárúr), it is desirable (maqul, kerek), it is impossible (múmkinshiligi joq, ilajı joq), it is improbable (itimaldan uzaq, múmkin emes), it is better (jaqsısı) sıyaqlı birikpelerden jasalǵan bas gápli qospa gáplerdiń that penen baylanısqan baslawısh baǵınıńqı gáplerinde qollanıladı. Bul jaǵdayda bas gáptegi be qaysı máhálde keliwine qaramastan, should dan keyin kelgen feyildiń Simple Infinitive forması to janapayısız keledi: should + V

It is important that he should return tomorrow.
Onıń erteń qaytıwı áhmiyetli.
It is desirable that the agreement should be signed before May.
Kelisimniń may ayınan aldın qol qoyılıwı áhmiyetli.
It was necessary that the question should be settled without delay.
Másele keshiktirilmesten sheshiliwi kerek.

Túsindirme:

1. It is possible (múmkin, bálkim), it is probable (shaması, bálkim, itimal) birikpelerinen keyin bolımlı gáplerde may (might) + V qollanıladı, soraw gáplerinde should + V qollanıladı:

It is possible that the steamer may arrive tomorrow.
Itimal, paroxod erteń jetip keledi.
Is it possible that the steamer should arrive tomorrow?
Paroxod erteń jetip keliwi múmkin be?

2. Bul jaǵdayda (ásirese AQSHta) kóbinese should + V ornına Present Subjunctive (tilek meyli) qollanıladı:

It is important that he return (=should return) tomorrow.
Onıń erteń qaytıwı áhmiyetli.
It is desirable that the agreement be signed (=should be signed) before May.
Kelisimniń may ayınan aldın qol qoyılıwı áhmiyetli.

3. Bul jaǵdayda baǵınıńqı gáp ornına kóbinese for + atlıq (almasıq) + to + V konstrukciyası qollanıladı:

It is important for him to return tomorrow. = It is important that he should return tomorrow.
Onıń erteń qaytıwı áhmiyetli.
It is desirable for the agreement to be signed before May. = It is desirable that the agreement should be signed before May.
Kelisimniń may ayınan aldın qol qoyılıwı áhmiyetli.

It is surprising (tańqalarlıq, qızıq), it is annoying (ashıwlandıratuǵın, átteń, ókinishli), it is strange (ájayıp, tańqalarlıq, birtúrli), it is a pity (ókinishli, ayanıshlı) sıyaqlı hayran qalıwdı, ashıwdı, quwanıshtı, ókinishti bildiretuǵın birikpelerden keyin should + V de, feyildiń anıq meyli de qollanılıwı múmkin:

It is surprising that he should think so.
It is surprising that he thinks so.
Onıń solay oylawı tańqalarlıq.

Eki baǵınıńqı gáp te birdey kúshke iye, biraq should + V hayran qalıwdı, ókinishti, ayawdı kúsheytedi. Joqarıdaǵı atı belgisiz sóz dizbeklerinen keyin should Simple Infinitive penen de, Perfect Infinitive penen de qollanıladı. Eger baǵınıńqı gáptegi is-háreket bas gáptegi is-háreket penen bir waqıtta júz bergen bolsa, should + V qollanıladı, eger baǵınıńqı gáptegi is-háreket bas gáptegi is-háreketten aldın júz bergen bolsa, should + have + P.P. qollanıladı:

It is strange that he should behave so.
Onıń ózin bunday tutıwı (uslawı)birtúrli.
It is strange that he should have behaved so.
Bir qızıǵı, ol ózin usılay uslawı kerek edi.

9. Bas gápinde decide (qarar etiw, sheshiw), demand, require (talap etiw), insist (qatań turıp talap etiw, orınlatıw, isletiw), advise (másláhát beriw, keńes beriw), recommend (usınıs etiw), suggest, propose (usınıs etiw), agree (kelisiw, kóniw), arrange (kelisimge keliw, kelisiw), order, command (buyırıw) sıyaqlı qatańlıqtı, shın kewilden islewdi, talaptı, másláhátti, kelisimdi, buyrıqtı ańlatqan feyiller kelgen qospa gáptiń tolıqlawıshı baǵınıńqı gápinde should qollanıladı. Bas gáptegi feyil qaysı máhálde bolıwına qaramastan, barlıq betlerdiń birlik hám kópliginde should + V qollanıladı:

He suggested that the case should be postponed.
Ol istiń keyinge qaldırılıwın usınıs etti.
He recommended that the goods should be shipped at once.
Ol tovarlardıń dárhal júkleniwin usınıs etti.
The doctor insists that he should go to the South.
Shıpaker onıń qublaǵa barıwın qatań turıp talap etti.
The sellers demand that payment should be made within five days.
Satıwshılar tólemniń bes kún ishinde ámelge asırılıwın talap etti.
He ordered that the steamer should be discharged at once.
Ol paraxodtaǵı júktiń dárhal túsiriliwin buyırdı.

Túsindirme: Joqarıdaǵı feyillerden keyin (ásirese AQSHta) should + V de, Present Subjanctiv te qollanıladı:

The sellers demanded that payment be made (=should be made) within five days.
Satıwshılar tólemniń bes kún ishinde ámelge asırılıwın talap etti.
He ordered that the steamer be discharged (= should be discharged) at once.
Ol paraxodtaǵı júktiń dárhal túsiriliwin buyırdı.

10. Bas gáptegi bayanlawısh ókinishti, tańlanıwdı, ashıwlanıwdı, quwanıshtı bildiretuǵın feyillerden jasalǵan bolsa, olardıń máháline qaramastan, baǵınıńqı gáptiń bayanlawıshında birlik hám kóplikte should qollanıladı:

I am sorry that you should think so.
Siziń usılay oylawıńız meni ókindiredi.
I regret that you should not know it.
Bunı bilmewińiz meni ókindiredi.

Eger baǵınıńqı gáptegi is-háreket bas gáptegi is-háreket penen bir waqıtta júz bergen bolsa, should + V qollanıladı, eger baǵınıńqı gáptegi is-háreket bas gáptegi is-háreketten burın júz bergen bolsa, should + have + P.P. qollanıladı:

I am disappointed that he should work so little at his English.
Onıń inglis tili ústinde sonshelli az islewi meniń kewlimdi qaldıradı.
I am disappointed that he should have worked so little at his English.
Onıń inglis tili ústinde sonshelli az islegenligi meniń kewlimdi qaldıradı.
I was surprised that he should behave so.
Onıń ózin usılay tutıwı meni hayran qaldırdı.
I was surprised that he should have behaved so.
Onıń ózin usılay tutqanlıǵı (uslaǵanlıǵı) meni hayran qaldırdı.

Bunday baǵınıńqı gáplerde should + V menen bir qatarda feyildiń anıq meyli de qollanıladı:

I am surprised that he should not realize his mistake.
I am surprised that he does not realize his mistake.
Onıń óz qátesin túsinbewi meni hayran qaldıradı.

Hár eki baǵınıńqı gáp te derlik birdey mánili; biraq should + V ókinish, tańlanıw hám basqalardı kúsheytedi.

11. Bas gáptegi feyildiń máháline qaramastan, maqset baǵınıńqı gápte barlıq betlerde birlik hám kóplikte should + V qollanıladı:

I'll ring him up at once so that he shouldn't wait for me.
Ol kútip turmawı ushın men oǵan dárhal telefon etemen.
I'll open the window so that it should be cooler in the room.
Bólme salqın bolsın dep aynanı ashaman.

12. Why menen baslanǵan tuwra hám ózlestirilgen soraw gáplerde tańlanıw, hayran qalıwdı ańlatıw ushın should qollanıladı:

Why should you dislike him so much?
Ne ushın onı sonsha jaqtırmaysız?
Why should you think that he is not capable of doing this work?
Ne ushın siz onı bul isti isley almaydı dep oylaysız?
I don't understand why you should be angry with him.
Oǵan ne ushın ashıwlanıwıńızǵa men túsinbeymen.

13. Should minez-qulıq minnetin yamasa másláhátti (keńesti) ańlatadı:

a) is-háreket házirgi yamasa keler máhálge tiyisli bolsa, should + V qollanıladı:

You should call on him tomorrow.
Siz onıń úyine erteń barıwıńız kerek.
He should help them.
Ol olarǵa járdem beriwi kerek.
You shouldn't go there.
Siz ol jerge barmawıńız kerek.

b) is-háreket ótken máhálge tiyisli bolıp, bir adam óz minnetin orınlamaǵan hám sóylewshiniń pikirinshe nadurıs is islegen bolsa, should + have + P.P. qollanıladı hám eskertiwdi yamasa ayıplawdı ańlatadı:

He should have helped them.
Ol olarǵa járdem beriwi kerek edi.
You shouldn't have gone there yesterday.
Siz keshe ol jerge barmawıńız kerek edi.

WILL

1. Will 2 hám 3-bet birlik hám kóplikte keler máháldi jasawda kómekshi feyil bolıp keledi:

He will come to London soon.
Ol jaqında Londonǵa keledi.
Will you have a meeting tomorrow?
Erteń sizlerde jıynalıs bola ma?
You will see him tonight.
Siz onı búgin keshte kóresiz.

2. Will 1-bet birlik hám kóplikte modal mánisinde qollanıladı hám keler máháldegi qálewdi, tilekti, maqsetti, kelisimdi yamasa wádeni ańlatadı:

I will call on you tomorrow.
Men erteń siziń úyińizge kirip ótemen.
We will help him.
Biz oǵan járdem beremiz.

3. Will ótinishti ańlatıw ushın qollanıladı:

Will you close the window?
Aynanı jabıń, ótinish.
Will you pass me the salt?
Duzdı áperip jiberesiz be?
Won't you have a glass of water?
Bir stakan suw ishpeysiz be?

WOULD

1. Would (will feyiliniń ótken máháldegi forması bolıp) qospa gáptiń bas gápindegi feyil ótken máhálde bolǵanda baǵınıńqı gápte, 2 hám 3-bet birlik hám kóplikte qollanıladı:

He said that he would come soon.
Ol tez arada keletuǵının ayttı.
I told him that you would leave London on Monday.
Men oǵan siziń dúyshembi kúni Londonnan ketetuǵınıńızdı ayttım.

2. Would 1-bet birlik hám kóplikte modal mánisinde qollanıladı hám maqsetti, qálewdi yamasa kelisimdi bildiredi:

I said I would help him.
Men oǵan járdem beretuǵınımdı ayttım.
We said that we would come to see him.
Biz onı kóriwge keletuǵınımızdı ayttıq.

3. Would haqıyqıy emes shárt gápli baǵınıńqı gáplerdiń bas gápinde qollanıladı:

He would go there if he had time.
Eger onıń waqtı bolsa, ol jerge barar edi.
You would have caught the train if you had walked faster.
Eger tezirek júrgenińizde poezdǵa úlgergen bolar edińiz.

4. Would bolımsız gáplerde qollanılıp, ótken máhálde bir isti islewdi qattı qálemewin ańlatadı:

He tried to persuade me, but I wouldn't listen to him.
Ol meni isendiriwge háreket etti, biraq men oǵan hesh qulaq salmas edim.
I asked him several times to give up smoking, but he wouldn't.
Men oǵan bir neshe márte temeki shegiwdi taslawdı ayttım, biraq ol taslamadı.

5. Would ótken máhálde qaytalanıp turatuǵın is-háreketti ańlatadı:

He would sit for hours on the shore and (would) look at the sea.
Ol jaǵada saatlap otırıp hám teńizge qaraytuǵın edi.
I would call on him on my way home.
Men úyge qaytıwda onıkine kirip turar edim.

Bul jerde would mánisi used to mánisine jaqınlasadı, biraq used to kóbirek qollanıladı.

6. Would ótinishti ańlatadı:

Would you mind passing me the salt?
Maǵan duzdı áperip jibere alasız ba?
Would you tell me the time, please?
Ótinish, waqıttı ayta alasız ba?

To do feyili

bekan — Wed, 19 Feb 2025 18:18:26 +0000

1. To do feyili anıq hám belgisiz dárejeniń barlıq máhállerinde ulıwma qaǵıydalar tiykarında túrlenedi. Onıń Simple Present máhálinde III bet birlikte does hám qalǵan bet hám sanlar ushın do, Simple Past máhálinde did forması bar.

2. To do feyiliniń formaları járdemshi hám modal feyillerden basqa barlıq feyillerdiń Simple Present hám Simple Past máhállerindegi bolımsız hám soraw formaların jasawda kómekshi feyil xızmetinde keledi:

Do you speak English?
Siz inglisshe sóyleysiz be?
He doesn't work here.
Ol bul jerde islemeydi.
Did you see him yesterday?
Siz onı keshe kórdińiz be?
They didn't speak to me about it.
Olar meniń menen bul haqqında sóylespedi.

3. To do feyili buyrıq gáplerdiń bolımsız formasın jasaw ushın kómekshi feyil bolıp qollanıladı:

Don't go there.
Ol jerge barmań.
Don't open the window.
Aynanı ashpań.

To be hám to have feyilleriniń bolımsız buyrıq formaları da do kómekshi feyili járdeminde jasaladı:

Don't be angry.
Ashıwlanbań.
Don't have anything to do with him.
Onıń menen aralaspań.

4. Simple Present hám Simple Past máhállerinde bolımlı gáplerde feyildiń mánisin kúsheytiw ushın feyildiń tiykarǵı forması aldında do, does, did qollanıladı:

— I am sorry you don't know my brother.
— Ókinishli, aǵamdı bilmeysiz.
— But I do know him.
— Biraq men onı tanıyman.
— Why doesn't he go to the reading-room?
— Ne ushın ol oqıw zalına barmaydı?
— But he does go there very often.
— Biraq ol ol jerge jiyi barıp turadı.
— Why didn't you speak to him?
— Ne ushın siz onıń menen sóylespedińiz?
— But I did speak to him.
— Biraq men onıń menen sóylestim.

5. To do feyili buyrıq gáplerdegi ótinishti kúsheytiw mánisinde de barlıq feyillerden aldın, sonıń ishinde to be, to have feyillerinen aldın qollanıladı:

Do come tonight.
Búgin keshte sózsiz keliń.
Do write to me a few lines.
Sózsiz maǵan bir qatar xat jazıp jiberiń.
Do have another cup of tea.
Jáne bir kese shay ishiń.
Do be reasonable.
Oylanıp is tutıń. (Aqıllı bolıń.)

6. To do feyili islew, orınlaw mánisinde tiykarǵı feyil bolıp keledi:

He has done his exercises.
Ol shınıǵıwların orınladı.
They will do their work tonight.
Olar jumısların búgin keshte isleydi.

Simple Present hám Simple Past máhállerinde bolımsız hám soraw gáplerde to do feyiliniń forması eki márte qollanıladı — bir márte kómekshi feyil sıpatında, ekinshi márte tiykarǵı feyil sıpatında:

Does he do it?
Ol bunı isley me?
Did he do it?
Ol bunı isledi me?
I did not do it.
Bunı men isledim.

Feyil (The Verb)

bekan — Tue, 18 Feb 2025 19:57:53 +0000

Feyil (The Verb)

Ulıwma maǵlıwmatlar

Adamnıń yamasa zattıń is háreketin yamasa jaǵdayın ańlatatuǵın sózler feyil dep ataladı.

1. Feyiller ápiwayı, jasalma hám qospa boladı:

a) ápiwayı feyillerdiń quramında qosımta yamasa aldınǵı qosımta bolmaydı;

b) jasalma feyillerdiń qosımtası yamasa aldınǵı qosımtası boladı:

-en: to widen — keńeytiw
to strengthen — kúsheytiw
-fy: to simplify — ápiwayılastırıw
to signify — ańlatıw, bildiriw
-ize: to mobilize — jámlestiriw, tartıw
to organize — shólkemlestiriw
-ate: to demonstrate — kórsetiw
un-: to unload — júkti túsiriw
to untie — sheshiw
re-: to resell — qayta satıw
to disappear — ǵayıp bolıw
to separate — ajıratıw
dis-: to disarm — quralsızlandırıw

v) Qospa feyiller eki sózden jasaladı:

to whitewash — aǵartıw, aqlaw
to broadcast — radioda esittiriw

Eń keń tarqalǵan qospa feyiller:

feyil + ráwish

to come in — kiriw
to take off — sheshiw
to go on — dawam etiw

Feyildiń beti belgili hám beti belgisiz formaları (Finite and non-finite forms of the verb)

Feyildiń beti belgili (Finite Forms) hám beti belgisiz (Non-Finite forms or Verbals) formaları bar.

1. Feyildiń beti belgili formaları bet, sanlıq, meyil, máhál, dárejeni ańlatadı. Olar gápte bárqulla jalǵız ózi bayanlawısh bolıp keledi:

She lives in London. - Ol Londonda jasaydı.
He is working in the library. - Ol kitapxanada islep atır.
They were invited to the concert. - Olar koncertke shaqırıldı.
My sister was here in the morning. - Meniń ájapam azanda usı jerde edi.

Buyrıq meyilindegi feyiller de feyildiń beti belgili formasına kiredi, sebebi ol gápte túsirilip qaldırılıp atırǵan baslawısh "you" dıń bayanlawıshı boladı:
Close the window, please. - Áynekti jabıń, ótinish.
2. Feyildiń beti belgisiz formasına — infinitiv (the Infinitive) háreket atı, gerund (the Gerund) hám kelbetlik feyil (the Participle) kiredi. Olarda bet, sanlıq hám meyil joq hám olar gápte ǵárezsiz túrde bayanlawısh bolıp kele almaydı:

I have come here to speak to you (infinitiv gápte maqset pısıqlawısh).
Men bul jerge siz benen sóylesiwge keldim.
We discussed different methods of teaching foreign languages (gerund anıqlawısh).
Biz shet tillerin oqıtıwdıń hár qıylı usılların talqıladıq.
The book lying on the table belongs to Mr. A. (anıqlawısh).
Stol ústinde jatırǵan kitap mırza A.ǵa tiyisli.

Feyildiń tiykarǵı formaları

Inglis tilinde feyildiń úsh tiykarǵı forması bar: infinitiv (the Infinitive), ápiwayı ótken máháldegi forması (Simple Past) hám ótken máhál kelbetlik feyil forması (Past Participle). Olar barlıq máhál formaların jasawda qollanıladı.

Durıs hám nadurıs feyiller

1. Feyiller ápiwayı ótken máhál (Simple Past) hám ótken máhál kelbetlik feyil (Past Participle) formalarınıń jasalıwına qarap durıs hám nadurıs feyillerge bólinedi.

2. Durıs feyillerdiń Simple Past hám Past Participle formaları feyil túbirine -ed qosımtasın qosıw arqalı jasaladı.

3. Simple Past hám Past Participle formaları -ed qosımtasın qospastan, hár qıylı jollar menen jasalatuǵın feyiller nadurıs feyiller dep ataladı. Nadurıs feyillerdiń ótken máhál hám ótken máhál kelbetlik feyil formaların biz sabaqlıqlardaǵı arnawlı kestelerden yamasa sózlikten úyrenemiz.

Kestedegi feyildiń ekinshi forması Simple Past forması, úshinshi forması bolsa Past Participle forması bolıp tabıladı. Sózliklerde bolsa nadurıs feyillerdiń Simple Past hám Past Participle formaları feyildiń tiykarǵı forması hám oqılıwınan keyin kishi qawsırma ( ) ishinde berilgen boladı. Kishi qawsırma ishindegi birinshi forma feyildiń Simple Past forması, ekinshi forma bolsa feyildiń Past Participle forması bolıp esaplanadı. Eger kishi qawsırma ishinde tek bir forma berilgen bolsa, sol bir forma hám Simple Past ushın, hám Past Participle ushın qollanıladı:

go [gou] 1. v (went; gone) 1) barıw
send [send] 1. v (sent) 1) jiberiw

FEYIL TÚRLERI

1. Mánisine hám gáptegi xızmetine qaray feyiller tómendegi túrlerge bólinedi: tiykarǵı feyiller, járdemshi feyiller, baylanıstırıwshı feyiller hám modal feyiller.

2. Tiykarǵı feyiller (Notional Verbs) óz aldına mánige iye bolıp, gápte jeke ózi ápiwayı bayanlawısh bolıp keledi:

He speaks French. - Ol francuz tilinde sóyleydi.
They returned yesterday. - Olar keshe qaytıp keldi.

3. Járdemshi feyiller (Auxilliary Verbs) óz aldına mánige iye bolmastan, feyildiń quramalı formaların jasawda járdem beredi. Olarǵa tómendegi feyiller kiredi: to be, to have, to do, shall (should), will (would):

She is working in the garden. - Ol baǵda islep atır.
I have read the book. - Men kitaptı oqıp shıqtım.
I do not know it. - Men onı bilmeymen.
He will speak to his friend. - Ol dostı menen sóylesedi.

4. Baylanıstırıwshı feyiller (Link Verbs) atlıq-bayanlawısh jasawda jalǵawshı bolıp keledi. Eń kóp qollanılatuǵın jalǵáwshı feyil to be feyili bolıp tabıladı:

He is an engineer. - Ol - injener.
The box was heavy. - Qutı awır edi.

5. Modal feyiller (Modal Verbs) feyildiń tiykarǵı forması (infinitiv) menen birge keledi hám tiykarǵı feyil ańlatqan is-hárekettiń ámelge asıw múmkinshiligin, itimallıǵın, zárúrligin, qálewdi bildiredi. Olarǵa can, may, must, ought to, need kiredi. Modal feyiller feyildiń tiykarǵı forması menen gápte qospa feyil-bayanlawısh bolıp keledi:

He can read German. - Ol nemis tilinde oqıy aladı.
I must do it at once. - Men bunı dárhal islewim kerek.
You may come soon. - Siz jaqında keliwińiz múmkin.
You ought to help him. - Siz oǵan járdem beriwińiz kerek.
You needn't go there. - Siz ol jerge barmasańız da boladı.

Járdemshi feyiller (Auxiliary verbs)

Ulıwma maǵlıwmatlar

1. To be, to have, to do, shall (should), will (would) feyilleri járdemshi (Auxiliary Verbs) feyiller dep ataladı, sebebi olardıń járdeminde feyildiń hár qıylı quramalı formaları jasaladı. Joqarıdaǵı feyiller Simple Present hám Simple Past máhálleriniń bolımlı formasınan basqa barlıq feyil máhállerin jasawda qollanıladı. Járdemshi feyillerdiń ǵárezsiz mánisi bolmaydı, mánini olar menen birge kelgen tiykarǵı feyiller beredi. Olar máháldi, betti, sandı, qatnastı hám basqalardı ańlatıwda qollanıladı:

I am reading. - Men oqıp atırman.
They have come. - Olar keldi.
Do you speak English? - Siz inglisshe sóyleysiz be?
He will return soon. - Ol jaqın arada qaytadı.

2. Geyde to be, to have, shall (should), will (would) feyilleri modal feyil mánisinde kelip zárúrlikti, qálewdi, niyetti ańlatadı.

3. Geyde to be bolıw, to have iye bolıw, to do islew feyilleri mánisinde tiykarǵı feyil bolıp ta keledi.

TO BE FEYILI

1. Basqa feyillerden ózgeshe to be feyiliniń Simple Present-te 1-bet birlikte, 3-bet birlikte hám kóplikte óz aldına-ayırım formaları bar: I am, he (she, it) is, we (you, they) are.

2. To be feyiliniń Simple Past máhálinde birlik hám kóplik ushın ayırım formaları bar: I (he, she, it) was, we (you, they) were.

3. Bolımsız gápler jasawda to be feyiliniń tiyisli formasınan keyin not biykarlaw janapayı qoyıladı: I am not, I was not.

4. Soraw gápler jasawda to be feyiliniń forması baslawıshdan aldıǵa ótkeriledi: Am I? Was I?

5. To be feyili tek eki dawam etiwshi máhálde qollanıladı: Present Continuous hám Past Continuous-ta hám tiykarınan belgisiz dárejede: I am being invited, I was being invited.

6. To be feyili Perfect Continuous máhállerinde qollanılmaydı.

7. To be feyiliniń bolımsız buyrıq forması ulıwma qaǵıydaǵa tiykarlanıp, onıń aldına do not (don't) ti qosıw menen jasaladı: Don't be angry. Ashıwlanbań. Don't be late. Keshikpeń.

8. Awızeki sóylewde Simple Present-tiń bolımlı formasında ádette tómendegi qısqartıwlar júz beredi:

I am = I'm

We are = we're

you are = you're

You are = You're

He is = he's

She is = she's

It is = it's

They are = they're

Simple Present hám Simple Past máhállerinde tómendegi qısqartıwlar júz beredi:

I am not = I'm not

He is not = he's not yamasa he isn't

She is not = she's not yamasa she isn't

It is not = it's not yamasa it isn't

We are not = we're not yamasa we aren't

You are not = you're not yamasa you aren't

They are not = they're not yamasa they aren't

I (he, she, it) was not = I (he, she, it) wasn't

We (you, they) were not = we (you, they) weren't

9. To be feyili járdemshi feyil bolıp keledi:

a) Házirgi máhál kelbetlik feyili (Present Participle) menen birge kelip barlıq dawam etiwshi (Continuous hám Perfect Continuous) máhállerdi jasawda qollanıladı:

I am writing a letter. Men xat jazıp atırman.
She was doing her lessons at five. Ol saat beste sabaqların islep atırǵan edi.
I shall be working at three o'clock. Men saat úshte islep atırǵan bolaman.
It has been raining since morning. Azannan beri jawın jawıp atır.

b) Ótken máhál kelbetlik feyili (Past Participle) menen birge kelip belgisiz dárejeniń barlıq máhállerin jasaydı:

He is often invited there. Onı ol jerge tez-tezden mirát etedi.
He was asked a difficult question. Onnan qıyın soraw soradı.
The translation will be finished tomorrow. Awdarma erteń pitkeriledi.

10. To be feyili atlıq-bayanlawıshlarda dáneker bolıp keledi hám - edi, boladı, bolıp tabıladı dep awdarıladı. Qaraqalpaq tilinde házirgi máhálde kóbinese túsip qaladı:

He is an engineer. Ol — injener.
He is the best student in the first course. Ol birinshi kursta eń jaqsı student.
The story was interesting. Gúrriń qızıqlı edi.
She will be a teacher next year. Ol kelesi jılı muǵallim boladı.
The task of our representatives was to ship the goods immediately. Wákillerimizdiń wazıypası tovarlardı dárhal júklew edi.

11. To be feyili tiykarǵı feyil bolıp keledi hám bolıw, jaylasıw mánisin beredi:

He is at the Institute now. Ol házir institutta.
She was in Nukus during the summer. Ol jazda Nókiste edi.
I shall be at home tonight. Men búgin keshte úyde bolaman.

Házirgi máhál bolımsız formada to be feyili emes dep awdarıladı:

He isn't at home. Ol úyde emes.
They are not in London. Olar Londonda emes.

2. To be feyili tiykarǵı feyildiń to janapayı menen kelgen forması menen birge kelip modallasadı hám aldın ala kelisilgen yamasa jobalastırılǵan zárúrlikti ańlatadı:

am is are + to + V

was were

Bul jerde: V = feyildiń tiykarǵı forması.

To be feyiliniń házirgi máhál formaları am, is, are kerek dep awdarıladı hám házirgi yamasa keler máháldegi zárúrlikti ańlatadı:

They are to begin this work at once. Olar bul jumıstı dárhal baslawı kerek.
He is to come here tomorrow. Ol bul jerge erteń keliwi kerek.

To be feyiliniń ótken máháldegi formaları was, were Simple Infinitive penen kelgende kerek edi dep awdarıladı hám is-háreketti ótken máhálde orınlaw zárúrligin ańlatadı. Bul birikpe sol is-hárekettiń orınlanǵan-orınlanbaǵanlıǵına anıqlıq kirgizbeydi hám bul pútkil gápten belgili bolıwı múmkin:

I was to send him a telegram, but I forgot.
Men oǵan telegramma jiberiwim kerek edi, biraq umıtıppan.
The goods were to be delivered at the end of the month.
Tovarlar aydıń aqırında jetkerip beriliwi kerek edi.

Was, were Perfect Infinitive penen kelgende ótken máhálde orınlanıwı kerek bolǵan, biraq orınlanbaǵan is-háreketti ańlatadı:

Was + to + have + P.P.

Were

Bul jerde: P. P. = Past Particiciple = Ótken máhál kelbetlik feyil.

I was to have finished my work yesterday.
Men jumısımdı keshe pitkeriwim kerek edi.

Keler máhálde to be zárúrlikti ańlatıw ushın qollanılmaydı.
Eskertpe: To be feyilinen keyin belgisiz dárejeniń infinitivi kelip, zárúrlikten tısqarı itimallıqtı da ańlatıwı múmkin.

Such books are to be found in all libraries.
Bunday kitaplar barlıq kitapxanalardan tabılıwı múmkin.
Many new beautiful buildings are to be seen in the streets of our town.
Qalamız kóshelerinde kóp jańa ájayıp imaratlardı kóriw múmkin.

TO HAVE FEYILI

1. To have feyiliniń Simple Present formasında eki túri bar: 3-bet birlikte has — he (she, it) has hám qalǵanları ushın have — I (we, you, they) have.

2. To have feyili tek to have dinner, to have a talk sıyaqlı birikpelerde kelgende dawam etiwshi máhállerde qollanıladı:

He was having dinner when I came.
Men kelgenimde ol awqatlanıp atırǵan edi.
He is having a talk with his father in the garden.
Ol baǵda ákesi menen sáwbetlesip atır.

3. To have feyili járdemshi feyil bolıp keledi hám ótken máhál kelbetlik feyil (Past Participle) menen birge kelip Perfect máhállerin jasaydı.

Have

Has + P. P.

Had

Shall (will) have

I have seen the new film.
Men jańa filmdi kórdim.
I had finished my work by five o'clock.
Men jumısımdı besten aldın pitkergen edim.
I shall have translated the article by ten o'clock.
Men saat onǵa shekem maqalanı awdarıp bolaman.

Present Perfect hám Past Perfect formalarında tómendegi qısqartıwlar qollanıladı:

I have written = I've written;

I have not written = I've not written = I haven't written;

He has written = he's written;

He has not written = he's not written = he hasn't written;

I had written = I'd written;

I had not written = I'd not written = I hadn't written hám t.b.

4. To have feyili bar bolıw, iye bolıw mánisinde tiykarǵı feyil bolıp keledi:

I have a good watch.
Meniń jaqsı saatım bar.
He had a large library.
Onıń úlken kitapxanası bar edi.
We shall soon have a new radio set.
Bizlerde jaqında jańa radioqabıllaǵısh boladı.

5. Soraw formasın jasawda Simple Present hám Simple Past formalarında to have feyiliniń tiyisli forması baslawıshtıń aldına ótedi:

Have you a good watch?
Jaqsı saatıńız bar ma?
Had he a large library?
Onıń úlken kitapxanası bar edi me?

Biraq Simple Past formasınıń soraw forması kóbinese to do járdemshi feyili járdeminde de jasaladı:

Did he have a large library?
Onıń úlken kitapxanası bar edi me?

6. To have feyiliniń bolımsız forması onıń formalarınan keyin not janapayın qosıp qısqartıw arqalı jasaladı. Simple Present hám Simple Past formalarında qısqartıwlar haven't, hasn't, hadn't boladı. Olardan keyin sanalatuǵın birliktegi atlıq belgisiz artikl menen, kópliktegi sanalatuǵın atlıq hám sanalmaytuǵın atlıq any almasıǵı menen qollanıladı:

I haven't a watch.
Meniń saatım joq.
He hasn't any books on this subject.
Onda bul tarawda kitaplar joq.
I hadn't any time to go there.
Meniń ol jerge barıwǵa waqtım joq edi.

Barlıq quramalı formalarda bolımsız not birinshi járdemshi feyilden keyin qoyıladı:

I shall not (shan't) have any time to go there tomorrow.
Meniń erteń ol jerge barıwǵa hesh qanday waqtım bolmaydı.
I have not (haven't) had any time to go there today.
Meniń búgin ol jerge barıwǵa hesh qanday waqtım bolmadı.

Bolımsız gápler no almasıǵı járdeminde de jasalıwı múmkin. Bunda no atlıqtan aldın qoyıladı hám atlıqtıń aldında artikl de, any almasıǵı da qoyılmaydı:

I have no watch.
Meniń saatım joq.
He has no books on this subject.
Onıń bul taraw boyınsha kitapları joq.
I had no time to go there.
Meniń ol jerge barıwǵa waqtım bolmadı.
I'll have no time to go there tomorrow.
Meniń erteń ol jerge barıwǵa waqtım bolmaydı.
I've had no time to go there today.
Meniń búgin ol jerge barıwǵa waqtım bolmadı.

Bolımsızlıqtıń have (has, had) no forması kóbirek qollanıladı. Feyildiń bolımsız forması bolsa gáptiń bolımsızlıq mánisin kúsheytiwde qollanıladı. Qısqa juwap tek not janapayı menen jasaladı:

Have you a dictionary? – No, I haven't (have not).
Sizde sózlik bar ma? – Joq, joq.

7. Awızeki sóylewde to have feyili ornına házirgi máhálde have (has) got qollanıladı:

I have = I have got = I've got

he (she) has = he (she) has got = he's got, she's got

I've got a large library = I have a large library.
Mende úlken kitapxana bar.
Has he got a good dictionary? = Has he a good dictionary?
Onıń jaqsı sózligi bar ma?
I haven't got an English dictionary. = I have no English dictionary.
Mende inglisshe sózlik joq.

Eger tolıqlawısh betlik almasıǵınan jasalǵan bolsa, bolımsız gáplerde haven't, hasn't emes tek haven't got hám hasn't got qollanıladı.

I haven't got it.
Ol mende joq.
He hasn't got them.
Olar onda joq.

8. To have feyili qatar atlıqlar menen birigip keledi hám óziniń dáslepki bar (iye) bolıw mánisin joǵaltadı:

to have dinner – awqatlanıw
to have a rest – dem alıw
to have breakfast – azanǵı awqattı jew
to have a walk – seyil etiw
to have supper – keshki awqattı jew
to have a smoke – shegiw
to have a talk – sóylesiw, sáwbetlesiw alıp barıw
to have a quarrel – jánjellesiw
to have a good time – waqıttı jaqsı ótkeriw

9. Joqarıdaǵı turaqlı sózlerdiń soraw hám bolımsız formaları Simple Present hám Simple Past máhállerinde to do járdemshi feyili járdeminde jasaladı:

When do you have dinner?
Qashan túslik jeysiz?
Did you have a good rest last summer?
Ótken jazda jaqsı dem aldıńız ba?
We didn't have supper at home yesterday.
Biz keshe keshki awqattı úyde jemedik.

10. To have feyili to janapaylı infinitiv penen kelip, qandayda bir sırtqı kúsh tásirindegi zárúrlikti ańlatadı hám májbúr bolıw, tuwrı keliw dep awdarıladı:

have

has

had

shall have

will have + to + V

I have to get up early on Mondays.
Dúyshembi kúnleri men erte turıwıma tuwrı keledi.
They had to go there.
Olar ol jerge barıwǵa májbúr boldı.
He will have to do it.
Ol bunı islewge májbúr boladı.

Eskertpe: Had to ótken máhálde orınlanıwı kerek bolǵan hám orınlanǵan is-háreketti ańlatadı.

Simple Present hám Simple Past máhállerinde to have feyili zárúrlikti ańlatqanda soraw hám bolımsız formaları to do járdemshi feyiliniń tiyisli formaları járdeminde jasaladı:

Do you have to write this exercise?
Bul shınıǵıwdı jazıwıńız kerek pe?
You don't have to write this exercise.
Sizge bul shınıǵıwdı jazıw shárt emes.
Did they have to go there?
Olar ol jerge barıwı kerek pe edi?
They didn't have to go there.
Olardıń ol jerge barıwına tuwrı kelmedi.

11. Awızeki sóylewde have hám has ornına zárúrlikti ańlatıwda have got, has got ta qollanıladı:

I've got (have got) to do it.
Men bunı islewge májbúrmen.
He's got (has got) to write it.
Ol bunı jazıwı kerek.

12. To have feyili to have + atlıq (yamasa almasıq) + Past Participle birikpesinde qollanıladı hám is-háreket baslawısh tárepinen emes, al baslawısh ushın basqa adam tárepinen orınlanıwın ańlatadı:

have

has

had + atlıq (almasıq) + P. P.

shall have

will have

I have my hair cut at this hairdresser's.
Men usı shashtárezxanada shashımdı aldıraman.
I had my watch repaired yesterday.
Keshe men saatımdı ońlattım.
I shall have the letters posted immediately.
Men xatlardı dárriw jibertemen.

Bul birikpede Simple Present hám Simple Past máhálleriniń soraw hám bolımsız formaları to do feyiliniń tiyisli formaları járdeminde jasaladı:

Do you have your hair cut at this hairdresser's?
Siz usı shashtárezxanada shashıńızdı aldırasız ba?
I don't have my hair cut at this hairdresser's.
Men usı shashtárezxanada shashımdı aldırmayman.
Did you have the letters posted yesterday?
Keshe xatlardı jiberttińiz be?
I didn't have the letters posted yesterday.
Men keshe xatlardı jiberttirmedim.

13. To have feyili to have + atlıq (yamasa almasıq) + to + V birikpesinde qollanıladı hám niyetti, maqsetti, qálewdi ańlatadı:

I have something to tell you.
Meniń sizge aytatuǵın gápim bar.
I have a new book to show you.
Mende sizge kórsetetuǵın jańa kitap bar.
Soraw hám bolımsız formaları to do feyilisiz jasaladı:
Have you anything to tell me?
Sizde maǵan aytatuǵın bir nárse bar ma?
I haven't anything to tell you.
Mende sizge aytatuǵın hesh nárse joq.

Eskertpe: AQSHta to have feyiliniń Simple Present hám Simple Past máhállerindegi soraw hám bolımsız formaları to do feyiliniń formaları járdeminde jasaladı, Ullıbritaniyada da usıǵan beyimlik bar.

Does he have a good library?
Onda jaqsı kitapxana bar ma?
I don't have anything to show you.
Mende sizge kórsetetuǵın hesh nárse joq.